Πούτιν ο τζογαδόρος

Αυτές οι υποθέσεις δεν ήταν παράλογες. Οι ηγέτες της Ρωσίας για πολλά χρόνια είχαν αναγνωρίσει την στρατιωτική κατωτερότητα της χώρας τους έναντι των Ηνωμένων Πολιτειών και περιόρισαν τις γεωπολιτικές τους φιλοδοξίες κυρίως στον μετασοβιετικό χώρο. Ο Πούτιν μετέτρεψε σε επίδειξη την απόσυρση από τις ρωσικές εγκαταστάσεις στην Κούβα και στο Βιετνάμ λίγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου [2001]. Και ακόμη και μετά το ξέσπασμα της σύγκρουσης στην Συρία, το 2011, οι ενέργειες της Ρωσίας έμοιαζαν συνεπείς με αυτές τις υποθέσεις. Όταν το καθεστώς Άσαντ άρχισε να χάνει έδαφος από τους αντιπάλους του, το 2012 και στις αρχές του 2013, η Μόσχα δεν σηματοδότησε την ετοιμότητά της να υπερασπιστεί την Δαμασκό με την βία, αλλά, αντίθετα, εστίασε στην απομάκρυνση του προσωπικού και την εκκένωση αμάχων από την χώρα.

Ακόμη και αφότου το καθεστώς Άσαντ ανέκτησε το πλεονέκτημά του στο πεδίο της μάχης, τον Μάιο του 2013, οι Ρώσοι αξιωματούχοι συνέχισαν να μιλούν για τη μείωση της παρουσίας της Ρωσίας στην Συρία. Η Μόσχα παρέδιδε όπλα και προμήθειες στο καθεστώς και το υποστήριζε στα Ηνωμένα Έθνη, αλλά δεν έκανε κάτι άλλο. Ξεκινώντας με την συμφωνία για τα χημικά όπλα τον Σεπτέμβριο εκείνου του έτους, ωστόσο, η Ρωσία έγινε πιο σίγουρη για την ικανότητά της να μετριάζει τους κινδύνους και πεπεισμένη ότι οι δυνάμεις και οι ικανότητές της ήταν ισάξιες με τις προκλήσεις και τους αμφισβητίες που θα αντιμετώπιζε. Ένας πιο τολμηρός, πιο θρασύς Πούτιν [4] επρόκειτο να αναδυθεί.

Η ΤΥΡΑΝNΙΑ ΤΩΝ ΥΠΟΘΕΣΕΩΝ

Λέγεται συχνά ότι οι αποτυχίες της νοημοσύνης είναι αποτυχίες της φαντασίας. Ένας τρόπος για να ξεφύγει κάποιος από την γνωσιακή παγίδα των λανθασμένων υποθέσεων είναι να φανταστεί ένα φαινομενικά απίθανο μελλοντικό σενάριο –για παράδειγμα μια κρατική αποτυχία ή έναν εμφύλιο πόλεμο σε μια ανεπτυγμένη χώρα- και στην συνέχεια να εργαστεί προς τα πίσω, ανακατασκευάζοντας τα γεγονότα που θα μπορούσαν εύλογα να προκαλέσουν αυτό το υποθετικό μέλλον. Μια τέτοια άσκηση μπορεί να προειδοποιήσει τους αναλυτές για πιθανότητες που δεν είχαν εξετάσει προηγουμένως. Μπορεί επίσης να τους βοηθήσει να εντοπίσουν πιθανούς δρώντες και παράγοντες -μερικές φορές ακόμη και τα αποκαλούμενα «γεγονότα μαύρου κύκνου» (black swan events)- που θα μπορούσαν να συμβάλουν σε ένα κατά τα άλλα απίθανο αποτέλεσμα.

Φυσικά, είναι επίσης πιθανό να καταλήξει κάποιος σε φαινομενικά απίθανα συμπεράσματα δουλεύοντας με την παραδοσιακή χρονολογική σειρά. Ένας μελετητής που το έκανε ήταν ο Vladimir Pastukhov, πολιτικός επιστήμονας στο University College London, ο οποίος έγραψε [5] τον Αύγουστο του 2013, «δεν θα εκπλαγώ αν στον ουρανό πάνω από την Συρία αρχίσουν να πετούν ρωσικά [πολεμικά] αεροπλάνα και αν αναδυθούν ρωσικά υποβρύχια στα ουκρανικά χωρικά ύδατα». Η πρόβλεψή του για μια Ρωσία σε πόλεμο, έξι μήνες πριν από την κατάληψη της Κριμαίας από τη Μόσχα και δύο χρόνια πριν από την επέμβασή της στην Συρία, εμφανίστηκε λίγο μετά την συριακή επίθεση με χημικά όπλα εκείνον τον μήνα. Αντίθετα, τα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ υπογράμμιζαν εκείνη την περίοδο την επικρατούσα άποψη ότι ο Πούτιν θεωρούσε τον εαυτό του αδύναμο να σταματήσει τις επικείμενες Δυτικές αεροπορικές επιθέσεις στην Συρία.

Ο Pastukhov βάσισε εν μέρει την πρόβλεψή του σε τρεις τάσεις οι οποίες θεώρησε ότι οδηγούν τις επιλογές της Ρωσίας: τον περιοδικό ψυχαναγκασμό των Ρώσων ηγετών να πολεμούν «περιττούς πολέμους» όπως ο Α' Παγκόσμιος Πόλεμος και ο πόλεμος Σοβιετικής Ένωσης-Αφγανιστάν, την ανάγκη του Πούτιν να ενισχύσει την υποστήριξή του στο εσωτερικό, και την αυξανόμενα εθνικιστική ρητορική της Μόσχας για τους υποτιθέμενους εχθρούς στην Ουκρανία, στην Συρία, και αλλού. Ο Pastukhov θεώρησε τον Πούτιν ως έναν «εθισμένο στην εξουσία» [ηγέτη] που γινόταν όμηρος της δικής του ακροσφαλούς πολιτικής και θα μπορούσε τελικά να ωθήσει την Ρωσία σε άλλον έναν περιττό πόλεμο που, όπως οι δύο προηγούμενοι, θα μπορούσε να είναι αυτοκτονικός για το καθεστώς ή ακόμα και για το ίδιο το κράτος. Εκ των υστέρων, υπάρχουν αρκετά με τα οποία μπορεί να διαφωνήσει κάποιος στην πρόβλεψη του Pastukhov. Πιο αξιοσημείωτο [είναι ότι] ο πόλεμος στην Συρία δεν ήταν επιζήμιος, πόσω μάλλον αυτοκτονικός, για την Ρωσία ή για το καθεστώς του Πούτιν. Αλλά η πρόβλεψη του Pastukhov για την συνδυασμένη επίδραση των τάσεων που ήταν ορατές σχεδόν σε όλους, ήταν ένα σπάνιο παράδειγμα επιτυχίας, παρά αποτυχίας, της φαντασίας.

Επιπλέον, η περιγραφή του Pastukhov για τον Πούτιν ως έναν άνθρωπο που ωθείται όλο και περισσότερο να αναλάβει ρίσκα, εξηγεί την προθυμία του Ρώσου ηγέτη να τα διακινδυνεύσει όλα με μια ολοκληρωτική εισβολή στην Ουκρανία. Αναγκαίον ή όχι, ο Πούτιν σχεδόν σίγουρα θεωρεί τον πόλεμο στην Συρία ως μια ηχηρή επιτυχία. Με την οπτική του, ο στρατός της Ρωσίας έχει υπάρξει το πιο αξιόπιστο εργαλείο του για να προωθήσει τα συμφέροντά του και να πείσει την Δύση να πάρει στα σοβαρά τις απαιτήσεις του. Η επιτυχία του έχει τροφοδοτήσει τον λεονταρισμό και την αυτοπεποίθηση, αν όχι την υπέρμετρη αυτοπεποίθηση. Ο Πούτιν γνωρίζει επίσης ότι στο πίσω μέρος του μυαλού των αντιπάλων του ελλοχεύει ο φόβος της κλιμάκωσης σε πυρηνική σύγκρουση, ο οποίος περιορίζει την προθυμία τους να τον προκαλέσουν στρατιωτικά. Η προειδοποίηση του Πούτιν στις 24 Φεβρουαρίου -λίγες στιγμές πριν ο στρατός του πραγματοποιήσει τα πρώτα του χτυπήματα στην Ουκρανία- ότι όποιος παρέμβει θα αντιμετωπίσει «συνέπειες που δεν έχετε δει ποτέ» ερμηνεύτηκε ορθώς ως απειλή ότι θα χρησιμοποιήσει πυρηνικά όπλα.