Μπορούν οι siloviki να αμφισβητήσουν τον Πούτιν; | Foreign Affairs - Hellenic Edition
Secure Connection

Μπορούν οι siloviki να αμφισβητήσουν τον Πούτιν;

Τι θα χρειαζόταν για ένα πραξικόπημα από τον στενό κύκλο του Κρεμλίνου
Περίληψη: 

Ακόμη και εν μέσω των σημερινών εντάσεων στην Ρωσία, οι πιθανότητες ότι τα ηγετικά στελέχη της ασφάλειας ή της στρατιωτικής ελίτ θα μπορούσαν να κάνουν μια κίνηση εναντίον του Πούτιν παραμένουν ελάχιστες. Αξίζει να εξεταστεί, λοιπόν, γιατί συμβαίνει αυτό και τι ίσως θα έπρεπε να συμβεί για να αλλάξει.

O ANDREI SOLDATOV είναι ερευνητικός δημοσιογράφος και συνιδρυτής και αρχισυντάκτης του Agentura.ru, ενός παρατηρητηρίου των δραστηριοτήτων των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών. Είναι συν-συγγραφέας, μαζί με την Irina Borogan, του βιβλίου με τίτλο The Compatriots: The Brutal and Chaotic History of Russia’s Exiles, Emigres, and Agents Abroad [1].
Η IRINA BOROGAN είναι ερευνητική δημοσιογράφος και συνιδρύτρια και αναπληρώτρια αρχισυντάκτης του Agentura.ru. Είναι συν-συγγραφέας, μαζί με τον Andrei Soldatov, του βιβλίου με τίτλο The Compatriots: The Brutal and Chaotic History of Russia’s Exiles, Emigres, and Agents Abroad.

Μεταξύ των πολλών ερωτημάτων γύρω από τον καταστροφικό πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία, ένα από τα πιο αξιοσημείωτα αφορά τις αυξανόμενες εντάσεις μεταξύ του Ρώσου προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν, και των υπηρεσιών ασφαλείας και του στρατού του. Ο πόλεμος ξεκίνησε με τον Πούτιν να διεξάγει μια συνεδρίαση του συμβουλίου ασφαλείας που μεταδόθηκε τηλεοπτικά, στην οποία ταπείνωσε τον Sergei Naryshkin, τον αρχηγό της υπηρεσίας πληροφοριών εξωτερικού, για ανεπαρκή ενθουσιασμό σχετικά με την εισβολή. Δύο εβδομάδες αργότερα, με τις ρωσικές δυνάμεις να αντιμετωπίζουν μεγάλες απώλειες και απροσδόκητη αντίσταση, ο Πούτιν έθεσε υπό κατ' οίκον περιορισμό δύο στρατηγούς της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ρωσίας (Federal Security Service, FSB) και ξεκίνησε μια έρευνα για τις κακές πληροφορίες και την κατάχρηση κεφαλαίων που προορίζονταν για την καλλιέργεια ομάδων υπέρ του Κρεμλίνου στην Ουκρανία. Υποχρέωσε επίσης έναν υποδιοικητή της Εθνικής Φρουράς να παραιτηθεί, κατά τα φαινόμενα λόγω μιας ποινικής έρευνας. Στις αρχές Απριλίου, ένας από τους στρατηγούς της FSB που είχε τεθεί υπό κατ' οίκον περιορισμό μεταφέρθηκε στην φυλακή Lefortovo.

12042022-1.jpg

Ο υπουργός Εσωτερικών, VladimirKolokoltsev,ο υπουργός Άμυνας, Σεργκέι Σοϊγκού, και ο επικεφαλής της Εθνοφρουράς της Ρωσίας, Viktor Zolotov, στη Μόσχα, τον Νοέμβριο του 2019. Mikhail Klimentyev / Sputnik / Reuters
---------------------------------------------

Μετά ήρθε η σειρά του στρατού. Για σχεδόν δύο εβδομάδες τον Μάρτιο, εν μέσω φημών ότι ο Πούτιν ήταν εξοργισμένος με την πρόοδο της εισβολής, ο υπουργός Άμυνας Σεργκέι Σοϊγκού, το δημόσιο πρόσωπο του πολέμου και γενικά θεωρούμενος ως ένας από τους πιο έμπιστους υπαρχηγούς του Πούτιν, εξαφανίστηκε. Όταν τελικά ο Σοϊγκού επανεμφανίστηκε, πρώτα σε ένα βιντεοσκοπημένο στιγμιότυπο της συνεδρίασης του συμβουλίου ασφαλείας, και στην συνέχεια αυτοπροσώπως σε μια διάσκεψη στο Υπουργείο Άμυνας, έδειχνε σκυθρωπός και αποστασιοποιημένος. Στα τέλη Μαρτίου, οι δυνάμεις των υπηρεσιών πληροφοριών των ΗΠΑ υπέδειξαν ότι το ρωσικό Υπουργείο Άμυνας δεν έχει δώσει στον Πούτιν μια σαφή εικόνα για τον πόλεμο, ίσως από φόβο για περαιτέρω συνέπειες. Και στις 9 Απριλίου, ο Πούτιν αναδιοργάνωσε την στρατιωτική ιεραρχία, διορίζοντας τον στρατηγό Alexandr V. Bortnikov ως επικεφαλής των επιχειρήσεων στην Ουκρανία.

Εκ πρώτης όψεως, αυτές οι εξελίξεις υποδηλώνουν μια εντυπωσιακή αλλαγή. Τα χρόνια πριν από τον πόλεμο, οι siloviki, όπως είναι γνωστή η ελίτ [των υπηρεσιών] ασφαλείας της Ρωσίας, ήταν ένα από τα κύρια κέντρα ισχύος του καθεστώτος του Πούτιν. Ως πρώην αξιωματικός της KGB ο ίδιος, ο Πούτιν έχει βασιστεί εδώ και πολύ καιρό στις υπηρεσίες ασφαλείας για να επιβάλουν τις πολιτικές του και να τον βοηθήσουν να διατηρήσει την λαβή του στην εξουσία. Και παρότι οι siloviki έχουν σχετικά επισκιαστεί από το Υπουργείο Άμυνας του Σοϊγκού τα τελευταία χρόνια, ποτέ πριν ο Πούτιν δεν φαινόταν να είναι σε τόσο μεγάλη δυσαρμονία τόσο με τις υπηρεσίες ασφαλείας όσο και με τον στρατό, όπως είναι τώρα. Δεδομένης της ολοένα και πιο αδίστακτης καταστολής αυτών των ανδρών από τον Πούτιν και της αυξανόμενης συνειδητοποίησης στη Μόσχα ότι ο πόλεμος έχει πάει άσχημα, ορισμένοι παρατηρητές αναρωτιούνται πόσο καιρό θα ανέχονται τα καταστροφικά λάθη του.

Τέτοια ερωτήματα, ωστόσο, παραβλέπουν την ιστορική σχέση μεταξύ των δυνάμεων ασφαλείας και του ρωσικού κράτους —και τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ο Πούτιν έχει οικοδομήσει την βάση της ισχύος του. Μολονότι οι πρόσφατες εξελίξεις είναι αξιοσημείωτες, δεν υποδηλώνουν μεγαλύτερη κατάρρευση της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων. Ακόμη και εν μέσω των σημερινών εντάσεων, οι πιθανότητες ότι τα ηγετικά στελέχη της ασφάλειας ή της στρατιωτικής ελίτ θα μπορούσαν να κάνουν μια κίνηση εναντίον του Πούτιν παραμένουν ελάχιστες. Αξίζει να εξεταστεί, λοιπόν, γιατί συμβαίνει αυτό και τι ίσως θα έπρεπε να συμβεί για να αλλάξει.

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ, ΟΧΙ ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΜΕΝΟΙ

Για να κατανοήσουμε το γιατί μπορεί να είναι απίθανο να στραφούν οι siloviki εναντίον του Πούτιν, είναι απαραίτητο να κατανοήσουμε πρώτα την ιστορική σχέση μεταξύ του στρατού και του κράτους. Ιστορικά, ο ρωσικός στρατός δεν συνέστησε ποτέ μεγάλη απειλή για τους κυβερνήτες της χώρας. Σε αντίθεση με άλλες έντονα στρατιωτικοποιημένες κοινωνίες, έχουν υπάρξει πολύ λίγα επιτυχημένα στρατιωτικά πραξικοπήματα ή απόπειρες στρατιωτικών πραξικοπημάτων στην Ρωσία. Η τελευταία φορά που ο ρωσικός στρατός εξαπέλυσε μια ανοιχτή εξέγερση ήταν το 1825, όταν οι Δεκεμβριστές (Decembrists) προσπάθησαν να εκθρονίσουν τον Τσάρο Νικόλαο Α'˙ η εξέγερση απέτυχε καταστροφικά, με τους περισσότερους από τους πραξικοπηματίες να σκοτώνονται ή να εξορίζονται. Ούτε ο ρωσικός στρατός έδωσε το έναυσμα για [την δημιουργία] εναλλακτικών κέντρων εξουσίας -στην πεπατημένη των Ελεύθερων Αξιωματικών της Αιγύπτου, για παράδειγμα, που ανέτρεψαν τον Βασιλιά Φαρούκ το 1952. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν προσπάθησε: σε αρκετές περιπτώσεις από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης και μετά, ομάδες βετεράνων στρατιωτικών έχουν επιχειρήσει να κερδίσουν πολιτική ισχύ, αλλά κάθε φορά έχουν αποτύχει.