Ένας πόλεμος για τα λάφυρα

Τέταρτον, η Ρωσία έχασε την ευκαιρία να κατακτήσει την Ουκρανία, και μαζί της την πιθανότητα να ξαναγίνει μια μεγάλη αυτοκρατορία. Οι Ουκρανοί απέδειξαν ότι διαθέτουν εθνική συνείδηση διαφορετική από την ρωσική, τόσο βαθιά που είναι διατεθειμένοι να πεθάνουν για την πατρίδα τους. Και δεν είναι μόνο η ενεργή αντίσταση που επιβεβαιώνει τα ανωτέρω, αλλά και ηπιότερες, πιο «πολιτικές» ενδείξεις: η δημοφιλία του Ουκρανού προέδρου, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ενός Εβραίου, ρωσόφωνου, από τις ανατολικές περιοχές της χώρας, έχει εκτοξευθεί πάνω από το 70%. Επίσης, υπάρχουν αναφορές ότι ρωσόφωνες πληθυσμιακές ομάδες που κατοικούν στην Οδησσό, μια ρωσόφωνης πλειοψηφίας πόλη του ουκρανικού νότου, αλλάζουν την καθημερινή γλώσσα για τις συνεννοήσεις τους με την ουκρανική, ως μια ένδειξη υποστήριξης της ουκρανικής εθνικής ταυτότητας. Μια τέτοια τάση είναι εξαιρετικά δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να αντιστραφεί.

ΚΑΙ ΤΩΡΑ ΤΙ;

Ανεξάρτητα από την τελική έκβαση του πολέμου η οποία δεν ήταν δυνατόν να προβλεφθεί την ώρα που γράφονταν αυτές οι γραμμές, το βασικό συμπέρασμα για τους δυο αντιμαχόμενους είναι ότι οι Ουκρανοί κέρδισαν την ανεξαρτησία τους, έστω και σχετικά περικεκομμένη εάν υιοθετηθεί το μοντέλο της ουδετερότητας σε μια ενδεχόμενη ειρηνευτική συμφωνία με την Ρωσία και εάν τελικά χαθούν τμήματα της επικράτειάς της.
Αντίστοιχα, η Ρωσία έκανε ένα τεράστιο βήμα προς τα πίσω, πληγώνοντας ανεπανόρθωτα την εικόνα της σε ολόκληρο τον κόσμο, βλάπτοντας τις σχέσεις της με την Ευρώπη και με την Δύση γενικότερα, και ρίχνοντας την οικονομία της σε μια περιδίνηση που θα μπορούσε να έχει και πολιτικές επιπτώσεις. Από τώρα και για πολλές δεκαετίες στο μέλλον, η Ρωσία θα ζήσει αυτό ακριβώς που ήθελε να αποφύγει: να θεωρείται μια περιφερειακή δύναμη με περιορισμένες δυνατότητες, χωρίς σημαντικό πολιτικό κύρος, και με μόνη σοβαρή μόχλευση την κατοχή πυρηνικών όπλων, τα οποία όμως η λογική υποδεικνύει ότι δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει.

Αλλά, μην γελιόμαστε, η Ρωσία διαθέτει ακόμα ισχυρά χαρτιά στα χέρια της. Το πιο σημαντικό είναι ότι η Ευρώπη δεν μπορεί να απεξαρτηθεί ενεργειακά από τους ρωσικούς υδρογονάνθρακες, τουλάχιστον χωρίς να περάσουν πολλά χρόνια και να ξοδευτούν πολλά χρήματα. Η μετάβαση σε Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας δεν μπορεί να γίνει χωρίς την παρουσία κλασικών ενεργειακών πηγών, και η πυρηνική ενέργεια επίσης χρειάζεται μεγάλες επενδύσεις και χρόνο, αν παραβλέψει κανείς και την σημαντική επιφύλαξη των ευρωπαϊκών πληθυσμών ως προς αυτήν. Και βέβαια, όπως προαναφέρθηκε υπάρχουν τα πυρηνικά όπλα της και ο καθόλου αμελητέος συμβατικός στρατός της …

Επίσης, κι αυτό είναι ίσως το σημαντικότερο, η Δύση δεν λογίζει την Ρωσία στο αμετάκλητα εχθρικό στρατόπεδο. Αντίθετα, ελπίζει πάντα ότι κάποια μέρα θα επικρατήσουν οι φιλοδυτικές, φιλοευρωπαϊκές δυνάμεις στην Ρωσία, που πρώτα εμφανίστηκαν με τον Μεγάλο Πέτρο, και η μεγάλη αυτή χώρα θα εναρμονιστεί με την φιλελεύθερη δημοκρατική, βασισμένη σε κανόνες, τάξη. Η Δύση, είναι ξεκάθαρο, δεν απειλεί την Ρωσία.

Πάντως, η επίδραση του ρωσικού πολεμικού τυχοδιωκτισμού στην Ουκρανία έχει ευρείες επιπτώσεις. Έγινε σαφές ότι η Δύση, παρά τα σημάδια της παρακμής της, διαθέτει ακόμα γρήγορα αντανακλαστικά και επαρκείς πόρους να αφιερώσει όταν διακυβεύονται σημαντικά συμφέροντα. Μέχρι και η συνήθως γραφειοκρατική και βραδυπορούσα Ευρωπαϊκή Ένωση βρήκε τον τρόπο να στηρίξει την Ουκρανία με σημαντικά κεφάλαια και πολιτικό βάρος. Επίσης, η Κίνα, ο έτερος μεγάλος ανταγωνιστής της φιλελεύθερης δημοκρατικής τάξης, δείχνει να αντιλαμβάνεται ότι σε αυτή την συγκυρία η επιθετικότητα, πολύ δε περισσότερο ο πόλεμος, δεν μπορεί να οδηγήσει στο επιθυμητό αποτέλεσμα χωρίς την ανάληψη τεράστιου ρίσκου και δυσβάσταχτου κόστους. Έτσι, πιθανώς θα δοθεί περισσότερος χρόνος στην διπλωματία και τις διαπραγματεύσεις, σε ένα περιβάλλον στην ανατολική Ασία που μπορεί να είναι έμφορτο, αλλά πάντως παραμένει ειρηνικό.

Και ο Πούτιν; Αν και δεν φαίνεται ακόμη να ζωντανεύουν δυνάμεις εντός της Ρωσίας ικανές να τον παραμερίσουν, είναι πλέον σαφές ότι έχει πληγεί ανεπανόρθωτα. Έχοντας ήδη διολισθήσει στον αυταρχισμό, την παρεοκρατία, και τις αντιφιλελεύθερες πολιτικές πρακτικές, ο 70χρονος Ρώσος πρόεδρος δεν έχει ούτε τον χρόνο ούτε την δυνατότητα να μεταβάλλει πορεία. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι ισχύει και για την χώρα του το ίδιο. Όταν ο Πούτιν φύγει, είτε με βιολογικό τρόπο είτε με άλλον, η Ρωσία θα ξαναβρεί την ευκαιρία να επιλέξει μεταξύ της επιμονής στο αδιέξοδο αυτοκρατορικό όραμά της και στο απείρως πιο ελπιδοφόρο εγχείρημα της προσέγγισης της δημοκρατίας, και της ανοιχτής, ελεύθερης αγοράς.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

*Το δοκίμιο αυτό έχει δημοσιευθεί στο τεύχος αριθ. 75 (Απρίλιος - Μάιος 2022) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.

[1] https://www.foreignaffairs.gr/articles/70103/michael-kofman/ena-anisyxit...
[2] Brzezinski, Zbigniew, Η Μεγάλη Σκακιέρα, Εκδοτικός Οίκος Α.Α. Λιβάνη, Αθήνα 1998, σελ. 162-163.
[3] https://www.foreignaffairs.gr/articles/73210/brian-d-taylor/oi-kanones-t...
[4] https://www.foreignaffairs.gr/articles/73618/nicholas-mulder/to-timima-t...
[5] Data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=RU

Copyright © 2022 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.