Η ανησυχητική επιστροφή της «πέμπτης φάλαγγας»

Πέρα από ιδεολογικά και εθνοτικά κριτήρια, η ρητορική της πέμπτης φάλαγγας στοχοποιεί και ομάδες στη βάση νέων μορφών διαφοροποίησης. Η ομοφυλοφιλία συνδέεται όλο και περισσότερο με την διαδικασία διείσδυσης των Δυτικών αξιών, ώστε και η LGBTQ ταυτότητα έχει θεωρηθεί ως μια μορφή πέμπτης φάλαγγας. Στην Πολωνία, ο υποψήφιος πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη συνέκρινε αυτό που ονόμασε «ιδεολογία LGBT» με τον κομμουνισμό, ενώ στην Κίνα οι ομοφυλόφιλοι έχουν χαρακτηριστεί «πράκτορες ξένης επιρροής».

Ένα άλλο είδος πέμπτης φάλαγγας είναι η υποτιθέμενη υποταγή πολιτικών σε υπερεθνικούς θεσμούς σε βάρος των εθνικών συμφερόντων τους. Στον απόηχο της οικονομικής κρίσης του 2008, ορισμένα κόμματα και κινήματα της αντιπολίτευσης στην Ευρώπη βρήκαν ευκαιρία να υπονομεύσουν τα κυβερνώντα κόμματα που ήταν πρόθυμα να διαπραγματευτούν δανειακές συμφωνίες με εξωτερικούς παράγοντες, όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο. Οι κατηγορίες για απιστία διατυπώθηκαν τόσο από αριστερά όσο και από δεξιά λαϊκιστικά κινήματα. Και δεν περιορίστηκαν στο διαχωρισμό της κοινωνίας στους «γνήσιους» πατριώτες και μια «διεφθαρμένη» ελίτ, όπως κάνουν συχνά τα λαϊκιστικά κινήματα, αλλά επίσης συνέδεσαν με επιτυχία αυτή την ελίτ με συγκεκριμένους, πιθανώς κακόβουλους, εξωτερικούς παράγοντες όπως το ΔΝΤ, η Γερμανία, και η Ευρωπαϊκή Ένωση [13].

Με αυτό το σκεπτικό ο πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας, Αλέξης Τσίπρας, επιτέθηκε σε κόμματα που είχαν ήδη ψηφίσει δύο «συμφωνίες διάσωσης» και άλλες πολιτικές λιτότητας πριν έρθει στην εξουσία ο Συνασπισμός της Ριζοσπαστικής Αριστεράς: «Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε ότι ο αντίπαλος δεν βρίσκεται μόνο στο Βερολίνο, στις Βρυξέλλες, ή στην Ουάσιγκτον. Ο αντίπαλος, ίσως ο πιο σκληρός, βρίσκεται και εντός των συνόρων μας», ανέφερε σε μια ομιλία του το 2015. Τέτοιοι αιχμηροί ισχυρισμοί, βέβαια, είχαν χάσει την ισχύ τους μέχρι το τέλος της θητείας του το 2019, ειδικά από την στιγμή που ο κυβερνητικός συνασπισμός του ψήφισε ένα τρίτο μνημόνιο. Αλλά η αντίληψη ότι οι πολιτικές ελίτ είχαν συνεννοηθεί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες ή το ΔΝΤ στην Ουάσιγκτον, μετατρέποντας την Ελλάδα σε «αποικία χρέους», όπως το έθεσαν εξέχοντα μέλη του κόμματος του Τσίπρα, συνέχισε να διατυπώνεται από κόμματα τόσο της αριστεράς όσο και της δεξιάς. Οι κατηγορίες περί πέμπτης φάλαγγας που συνδέουν τις εγχώριες ελίτ με τους υπέρμαχους της παγκοσμιοποίησης και τα διεθνή χρηματοοικονομικά συμφέροντα, συχνά με αντισημιτικές προεκτάσεις, επέζησαν της χρηματοπιστωτικής κρίσης και ενθάρρυναν λαϊκιστές πολιτικούς σε όλο τον κόσμο.

ΠΩΣ ΔΙΑΣΠΕΙΡΟΝΤΑΙ ΟΙ ΕΠΙΚΙΝΔΥΝΕΣ ΙΔΕΕΣ

Η διάδοση ιδεών ανά τον κόσμο κάποτε ωφελούσε την δημοκρατία, καθώς κινήματα και ηγέτες μιμούνταν τις επιτυχημένες προσπάθειες εκδημοκρατισμού που είχαν σημειωθεί αλλού. Αλλά οι κύριοι ωφελούμενοι της διαδικασίας διάδοσης ιδεών τα τελευταία χρόνια φαίνεται πως είναι οι λαϊκιστικές, οι εθνικιστικές, και οι αυταρχικές δυνάμεις. Αυταρχικοί ηγέτες όπως ο Πούτιν, ο Ερντογάν, και ο Όρμπαν έχουν δείξει πώς η χρήση της ρητορικής περί της πέμπτης φάλαγγας μπορεί να είναι εκλογικά ωφέλιμη και να δημιουργήσει πλειοψηφικά ρεύματα, βασισμένα σε μια αίσθηση πολιτισμικής ανασφάλειας και απειλής της εθνικής ασφάλειας. Τέτοιες εκκλήσεις έχουν εξαπλωθεί σε μεγάλο βαθμό, εν μέρει χάρη στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι κόμματα σε ώριμες δημοκρατίες έχουν υιοθετήσει παρόμοιες τακτικές. Ακροδεξιά κόμματα στην Γαλλία απεικονίζουν το Ισλάμ και τους Μουσουλμάνους ως υπαρξιακή απειλή για τον γαλλικό τρόπο ζωής. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, η λεγόμενη «θεωρία της αντικατάστασης», η οποία υποστηρίζει ότι οι ελίτ (συχνά, συγκεκριμένα οι Εβραίοι) προωθούν σκόπιμα τη μετανάστευση από τον «Παγκόσμιο Νότο» για να μειώσουν την πολιτική δύναμη των λευκών Αμερικανών, έχει ιδιαίτερη απήχηση στους κόλπους της δεξιάς και φαίνεται να επικρατεί ολοένα και περισσότερο. Πιο πρόσφατα, η διακομματική επίθεση κατά της Κίνας στις Ηνωμένες Πολιτείες [14] απειλεί να στοχοποιήσει άδικα φοιτητές, ακαδημαϊκούς, και επιστήμονες κινεζικής καταγωγής.

Μια τέτοιου είδους ρητορική είναι πιθανό να ενταθεί στους επόμενους εκλογικούς κύκλους, με σημαντικές πολιτικές επιπτώσεις. Στο εσωτερικό, ο κίνδυνος παρουσίας μιας πέμπτης φάλαγγας θα μπορούσε να διαβρώσει ακόμη περισσότερο την εμπιστοσύνη μεταξύ διαφόρων εθνοτικών, κοινωνικών, και ιδεολογικών ομάδων, ενισχύοντας την πόλωση και υπονομεύοντας την εθνική συνοχή. Όπου τέτοιοι ισχυρισμοί διαδίδονται ευρέως, οι κοινωνίες γίνονται μάλλον πιο εύθραυστες, ευάλωτες σε εξωτερικές παρεμβάσεις, και επιρρεπείς στην βία.

Σε διεθνές επίπεδο, η πεποίθηση ότι ορισμένες χώρες επιδιώκουν να βοηθήσουν ή να «ενεργοποιήσουν» φιλικές ομάδες στο εξωτερικό για να υπονομεύσουν τους αντιπάλους τους μπορεί να καταστεί αυτοεκπληρούμενη προφητεία, ωθώντας τις διωκόμενες ομάδες να αναζητούν εξωτερική προστασία απέναντι στις δικές τους κυβερνήσεις. Η επίμονη ρητορική ή η πραγματική υποστήριξη από εξωτερικούς παράγοντες μιας υποτιθέμενης πέμπτης φάλαγγας μπορεί να διογκώσει την πρόσληψη απειλής στη χώρα κατοικίας της, αυξάνοντας έτσι την πιθανότητα διακρατικής σύγκρουσης. Σε ακραίες περιπτώσεις, η αμοιβαία χειραγώγηση ευάλωτων ομάδων που κατοικούν σε εμπόλεμες χώρες μπορεί να οδηγήσει σε εθνοκάθαρση, όπως συνέβη στην Ελλάδα και την Τουρκία στις αρχές του περασμένου αιώνα και στην Βοσνία και την Σερβία στα τέλη του.

ΕΔΩ ΓΙΑ ΝΑ ΜΕΙΝΕΙ