Η πορεία της Ρωσίας προς την οικονομική καταστροφή

Ακόμη πιο σημαντικό από τις Δυτικές τεχνολογικές κυρώσεις είναι το γεγονός ότι η Ρωσία εισέρχεται αδιαμφισβήτητα σε μια περίοδο κατά την οποία η πολιτική παρεοκρατία παγιώνει την εξουσία της στον ιδιωτικό τομέα. Αυτό προετοιμαζόταν εδώ και πολύ καιρό. Μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 που έπληξε την Ρωσία περισσότερο από κάθε άλλη χώρα του G20, ο Ρώσος πρόεδρος, Βλαντίμιρ Πούτιν, ουσιαστικά εθνικοποίησε μεγάλες επιχειρήσεις. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τις έθεσε υπό άμεσο κυβερνητικό έλεγχο -σε άλλες περιπτώσεις, τις έθεσε υπό την εποπτεία των κρατικών τραπεζών. Για να παραμείνουν υπό την εύνοια της κυβέρνησης, οι εταιρείες αυτές αναμένεται να διατηρούν πλεόνασμα εργαζομένων στις μισθοδοσίες τους. Ακόμη και στις επιχειρήσεις που παρέμειναν ιδιωτικές, στην ουσία απαγορεύτηκε να απολύουν υπαλλήλους. Αυτό παρείχε στον ρωσικό λαό οικονομική ασφάλεια -τουλάχιστον προς το παρόν- και αυτή η σταθερότητα αποτελεί κρίσιμο μέρος του συμβολαίου του Πούτιν με τους ψηφοφόρους του. Αλλά μια οικονομία στην οποία οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να εκσυγχρονιστούν, να αναδιαρθρωθούν, και να απολύσουν υπαλλήλους για να αυξήσουν τα κέρδη τους θα παραμείνει στάσιμη. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η αύξηση του ΑΕΠ της Ρωσίας από το 2009 έως το 2021 ήταν κατά μέσο όρο 0,8% ετησίως, χαμηλότερη από την περίοδο των δεκαετιών του 1970 και του 1980 που προηγήθηκε της κατάρρευσης της Σοβιετικής Ένωσης.

Ακόμη και πριν από τον πόλεμο, οι ρωσικές επιχειρήσεις αντιμετώπιζαν ρυθμίσεις που τους αποστερούσαν επενδύσεις. Οι προηγμένες βιομηχανίες, όπως η ενέργεια, οι μεταφορές, και οι επικοινωνίες -δηλαδή εκείνες που θα επωφελούνταν περισσότερο από την ξένη τεχνολογία και τις ξένες επενδύσεις- αντιμετώπιζαν τους μεγαλύτερους περιορισμούς. Για να επιβιώσουν, οι εταιρείες που δραστηριοποιούνταν σε αυτόν τον χώρο ήταν αναγκασμένες να διατηρούν στενούς δεσμούς με κυβερνητικούς αξιωματούχους και γραφειοκράτες. Σε αντάλλαγμα, αυτοί οι κυβερνητικοί προστάτες εξασφάλιζαν ότι οι επιχειρήσεις αυτές δεν αντιμετώπιζαν ανταγωνισμό. Έθεσαν εκτός νόμου τις ξένες επενδύσεις, ψήφισαν νόμους που επιβάρυναν τους ξένους που δραστηριοποιούνταν στην Ρωσία, και ξεκίνησαν έρευνες εναντίον εταιρειών που λειτουργούσαν χωρίς κυβερνητική προστασία. Το αποτέλεσμα ήταν ότι κυβερνητικοί αξιωματούχοι, στρατιωτικοί στρατηγοί, και υψηλόβαθμοι γραφειοκράτες -πολλοί από αυτούς φίλοι του Πούτιν- έγιναν πολυεκατομμυριούχοι. Το βιοτικό επίπεδο των απλών Ρώσων, αντίθετα, δεν βελτιώθηκε την τελευταία δεκαετία.

Από την έναρξη του πολέμου, η κυβέρνηση έχει σφίξει ακόμη περισσότερο τον έλεγχό της στον ιδιωτικό τομέα. Ξεκινώντας από τον Μάρτιο, το Κρεμλίνο έθεσε σε εφαρμογή νόμους και κανονισμούς που δίνουν στην κυβέρνηση το δικαίωμα να κλείνει επιχειρήσεις, να υπαγορεύει αποφάσεις για την παραγωγή, και να καθορίζει τις τιμές των βιομηχανικών προϊόντων. Η μαζική επιστράτευση των νεοσύλλεκτων στρατιωτικών που ξεκίνησε τον Σεπτέμβριο παρέχει στον Πούτιν ένα ακόμη όπλο για να ασκήσει πίεση στις ρωσικές επιχειρήσεις, διότι για να διατηρήσουν το εργατικό τους δυναμικό, οι ηγέτες των εταιρειών θα πρέπει να διαπραγματευτούν με κυβερνητικούς αξιωματούχους για να διασφαλίσουν ότι οι υπάλληλοί τους θα εξαιρεθούν από την επιστράτευση.

Σίγουρα, η ρωσική οικονομία λειτουργεί εδώ και καιρό υπό τον ασφυκτικό έλεγχο της κυβέρνησης. Αλλά οι πιο πρόσφατες κινήσεις του Πούτιν πηγαίνουν τον έλεγχο αυτό σε νέο επίπεδο. Όπως έχουν υποστηρίξει οι οικονομολόγοι Andrei Shleifer και Robert Vishny, το μόνο πράγμα που είναι χειρότερο από την διαφθορά είναι η αποκεντρωμένη διαφθορά. Είναι αρκετά κακό όταν μια διεφθαρμένη κεντρική κυβέρνηση απαιτεί δωροδοκίες -είναι ακόμη χειρότερο όταν πολλές διαφορετικές κυβερνητικές υπηρεσίες ανταγωνίζονται για μίζες. Πράγματι, οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης της πρώτης δεκαετίας της θητείας του Πούτιν οφείλονταν εν μέρει στον τρόπο με τον οποίο συγκέντρωσε την εξουσία στο Κρεμλίνο, εξοντώνοντας τα ανταγωνιστικά αρπακτικά, όπως οι ολιγάρχες που δρούσαν εκτός της κυβερνητικής αγκαλιάς. Η έμφαση στην δημιουργία ιδιωτικών στρατών και περιφερειακών εθελοντικών ταγμάτων για τον πόλεμό του κατά της Ουκρανίας, ωστόσο, δημιουργεί νέα κέντρα εξουσίας. Αυτό σημαίνει ότι η αποκεντρωμένη διαφθορά είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επανεμφανιστεί στην Ρωσία.

Αυτό θα μπορούσε να δημιουργήσει μια δυναμική που θα θύμιζε την δεκαετία του 1990, όταν οι Ρώσοι επιχειρηματίες βασίζονταν στην ιδιωτική ασφάλεια, τους μαφιόζικους δεσμούς, και τους διεφθαρμένους αξιωματούχους για να διατηρήσουν τον έλεγχο των πρόσφατα ιδιωτικοποιημένων επιχειρήσεων. Εγκληματικές συμμορίες που έδιναν δουλειά σε βετεράνους του ρωσικού πολέμου στο Αφγανιστάν προσέφεραν «προστασία» στον πλειοδότη ή απλώς λεηλατούσαν κερδοφόρες επιχειρήσεις. Οι μισθοφορικές ομάδες που δημιούργησε ο Πούτιν για να πολεμήσουν στην Ουκρανία θα παίξουν τον ίδιο ρόλο στο μέλλον.

ΕΝΑΣ ΜΑΚΡΥΣ ΔΡΟΜΟΣ ΕΝΟΨΗ

Η Ρωσία θα μπορούσε ακόμη να πετύχει μια νίκη στην Ουκρανία. Δεν είναι σαφές το πώς θα έμοιαζε αυτή η νίκη˙ ίσως η μόνιμη κατοχή μερικών κατεστραμμένων ουκρανικών πόλεων θα μπορούσε να συσκευαστεί ως θρίαμβος. Εναλλακτικά, η Ρωσία θα μπορούσε να χάσει τον πόλεμο, ένα αποτέλεσμα που θα καθιστούσε πιο πιθανό να χάσει ο Πούτιν την εξουσία. Μια νέα μεταρρυθμιστική κυβέρνηση θα μπορούσε να αναλάβει και να αποσύρει τα στρατεύματα, να εξετάσει το ενδεχόμενο αποζημιώσεων, και να διαπραγματευτεί την άρση των εμπορικών κυρώσεων.