Οι εχθροί του εχθρού μου

Η διεθνής τάξη καταρρέει και όλοι φαίνεται να ξέρουν πώς να την επιδιορθώσουν. Σύμφωνα με κάποιους, οι Ηνωμένες Πολιτείες πρέπει απλώς να αφιερωθούν ξανά στην ηγεσία της φιλελεύθερης τάξης που [οι ίδιες] συνέβαλαν να δημιουργηθεί πριν από περίπου 75 χρόνια. Άλλοι υποστηρίζουν ότι οι μεγάλες δυνάμεις του κόσμου πρέπει να σχηματίσουν μια συνεννόηση για να καθοδηγήσουν την διεθνή κοινότητα σε μια νέα εποχή πολυπολικής συνεργασίας. Εντούτοις άλλοι ζητούν μια μεγάλη συμφωνία που θα χωρίζει τον κόσμο σε σταθερές σφαίρες επιρροής. Αυτό που ετούτα και άλλα οράματα της διεθνούς τάξης πραγμάτων έχουν κοινό είναι η υπόθεση ότι η παγκόσμια διακυβέρνηση μπορεί να σχεδιαστεί και να επιβληθεί από την κορυφή προς τα κάτω. Με σοφή πολιτική και άφθονες συνόδους κορυφής, η διεθνής ζούγκλα μπορεί να δαμαστεί και να καλλιεργηθεί. Οι συγκρούσεις συμφερόντων και τα ιστορικά μίση μπορούν να εξαλειφθούν με τις διαπραγματεύσεις και να αντικατασταθούν με την συνεργασία που θα είναι επωφελής για όλους (win -win).

Υψώνοντας την κινέζικη σημαία στο Πεκίνο, τον Αύγουστο του 2008. Jerry Lampen / Reuters
-------------------------------------------------------------------

Η ιστορία της διεθνούς τάξης, ωστόσο, παρέχει ελάχιστους λόγους για εμπιστοσύνη στις από τα πάνω προς τα κάτω συνεργατικές λύσεις. Οι ισχυρότερες τάξεις πραγμάτων της σύγχρονης ιστορίας —από την Βεστφαλία τον 17ο αιώνα έως την φιλελεύθερη διεθνή τάξη πραγμάτων τον 20ο— δεν ήταν συμπεριληπτικοί οργανισμοί που εργάζονταν για το ευρύτερο καλό της ανθρωπότητας. Αντί γι’ αυτό, ήταν συμμαχίες που οικοδομήθηκαν από μεγάλες δυνάμεις για να διεξάγουν ανταγωνισμό ασφαλείας εναντίον των κυρίων αντιπάλων τους. Ο φόβος και η απέχθεια για έναν κοινό εχθρό, και όχι οι πεφωτισμένες εκκλήσεις για να γίνει ο κόσμος ένα καλύτερο μέρος, ένωσαν αυτές τις τάξεις πραγμάτων. Η πρόοδος σε διεθνικά ζητήματα, όταν επιτεύχθηκε, αναδύθηκε σε μεγάλο βαθμό ως υποπροϊόν της ρεαλιστικής συνεργασίας στον τομέα της ασφάλειας. Εκείνη η συνεργασία συνήθως διαρκούσε μόνο για όσο η κοινή απειλή παρέμενε τόσο παρούσα όσο και διαχειρίσιμη. Όταν αυτή η απειλή εξανεμιζόταν ή γινόταν υπερβολικά μεγάλη, οι τάξεις πραγμάτων κατέρρεαν. Σήμερα, η φιλελεύθερη τάξη ξεφτίζει για πολλούς λόγους, αλλά η υποβόσκουσα αιτία είναι ότι η απειλή που αυτή αρχικά σχεδιάστηκε για να νικήσει —ο σοβιετικός κομμουνισμός— εξαφανίστηκε πριν από τρεις δεκαετίες. Καμία από τις προτεινόμενες αντικαταστάτριες της τρέχουσας τάξης δεν έχει κρατήσει, διότι δεν έχει υπάρξει μια απειλή αρκετά τρομακτική ή ζωηρή ώστε να επιβάλλει την διαρκή συνεργασία μεταξύ των βασικών παικτών.

Αυτό μέχρι τώρα. Διαμέσου ενός κύματος καταστολής και επιθετικότητας, η Κίνα έχει φοβίσει χώρες κοντά και μακριά. Ενεργεί φιλοπόλεμα στην Ανατολική Ασία, προσπαθεί να χαράξει αποκλειστικές οικονομικές ζώνες στην παγκόσμια οικονομία, και εξάγει ψηφιακά συστήματα που καθιστούν τον αυταρχισμό πιο αποτελεσματικό από ποτέ. Για πρώτη φορά από τον Ψυχρό Πόλεμο και μετά, μια κρίσιμη μάζα χωρών αντιμετωπίζουν σοβαρές απειλές για την ασφάλεια, την ευημερία, και τον τρόπο ζωής τους —όλες εκλυόμενες από μια μόνο πηγή.

Αυτή η στιγμή της σαφήνειας έχει πυροδοτήσει έναν καταιγισμό απαντήσεων. Οι γείτονες της Κίνας εξοπλίζονται και ευθυγραμμίζονται με εξωτερικές δυνάμεις για να εξασφαλίσουν το έδαφος και τις θαλάσσιες οδούς τους. Πολλές από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου αναπτύσσουν συλλογικά νέα πρότυπα εμπορίου, επενδύσεων και τεχνολογίας, που κάνουν σιωπηρά διακρίσεις σε βάρος της Κίνας. Οι δημοκρατίες συγκεντρώνονται για να επινοήσουν στρατηγικές για την καταπολέμηση του αυταρχισμού στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, και νέοι διεθνείς οργανισμοί ξεπετάγονται για να συντονίσουν την μάχη. Αν ειδωθούν σε πραγματικό χρόνο, αυτές οι προσπάθειες φαίνονται ασύνδετες. Ωστόσο, κάντε ένα βήμα πίσω από την καθημερινή αναταραχή και μια πληρέστερη εικόνα αναδύεται: καλώς ή κακώς, ο ανταγωνισμός με την Κίνα σφυρηλατεί μια νέα διεθνή τάξη πραγμάτων.

ΤΑΞΕΙΣ ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΟΥ

Το σύγχρονο φιλελεύθερο σκεπτικό συνδέει την διεθνή τάξη πραγμάτων με την ειρήνη και την αρμονία. Ιστορικά, ωστόσο, οι διεθνείς τάξεις είχαν να κάνουν περισσότερο με τον περιορισμό των αντιπάλων παρά με την ένωση όλων μαζί. Όπως έχει υποστηρίξει ο θεωρητικός των διεθνών σχέσεων Kyle Lascurettes, οι μεγάλες τάξεις πραγμάτων των τελευταίων τεσσάρων αιώνων ήταν «τάξεις αποκλεισμού», σχεδιασμένες από τις κυρίαρχες δυνάμεις για να εξοστρακίσουν και να υπερνικήσουν τους αντιπάλους τους. Η οικοδόμηση μιας τάξης πραγμάτων δεν ήταν αυτοσυγκράτηση από την γεωπολιτική σύγκρουση [2]˙ ήταν πολιτική ισχύος με άλλα μέσα, ένας οικονομικά αποδοτικός τρόπος για την ανάσχεση των αντιπάλων εκτός από τον πόλεμο.

Ο φόβος για έναν εχθρό, και όχι η πίστη στους φίλους, σχημάτισε το θεμέλιο της τάξης κάθε εποχής, και τα μέλη της ανέπτυξαν ένα κοινό σύνολο κανόνων, ορίζοντας τους εαυτούς τους σε αντίθεση με αυτόν τον εχθρό. Με αυτόν τον τρόπο, εκμεταλλεύτηκαν το πιο αρχέγονο κίνητρο συλλογικής δράσης της ανθρωπότητας. Οι κοινωνιολόγοι τον αποκαλούν «η δυναμική εντός ομάδας /εκτός ομάδας». Οι φιλόσοφοι τον αποκαλούν «θεώρημα του Σαλλούστιου», από τον αρχαίο ιστορικό που υποστήριξε ότι ο φόβος για την Καρχηδόνα κράτησε την Ρωμαϊκή Δημοκρατία ενωμένη. Στην πολιτική επιστήμη, η ανάλογη έννοια είναι ο αρνητικός κομματισμός, η τάση των ψηφοφόρων να γίνονται έντονα πιστοί σε ένα πολιτικό κόμμα κυρίως επειδή απεχθάνονται το αντίπαλό του.