Οι εχθροί του εχθρού μου

Αλλά αυτό δεν μπορούσε να διαρκέσει. Η φιλελεύθερη τάξη, όπως όλες οι διεθνείς τάξεις πραγμάτων, είναι μια μορφή οργανωμένης υποκρισίας που περιέχει τους σπόρους του δικού της θανάτου. Για να σφυρηλατήσουν μια συνεκτική κοινότητα, οι κατασκευαστές των τάξεων είναι υποχρεωμένοι να αποκλείσουν εχθρικά έθνη, να θέσουν εκτός νόμου τις μη συνεργατικές συμπεριφορές, και να καταπνίξουν την εγχώρια αντίθεση στην θέσπιση διεθνών κανόνων. Αυτές οι εγγενώς κατασταλτικές πράξεις πυροδοτούν τελικά μια αντίδραση. Στα μέσα του 19ου αιώνα, αυτή ήρθε με τη μορφή ενός κύματος φιλελεύθερων επαναστάσεων, οι οποίες διέβρωσαν την ενότητα και την ιδεολογική συνοχή της μοναρχικής Ευρωπαϊκής Συμφωνίας. Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1930, οι προσβεβλημένες φασιστικές δυνάμεις κατεδάφισαν την μεσοπολεμική φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων που στεκόταν εμπόδιο στις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες τους. Έως τα τέλη της δεκαετίας του 1940, η Σοβιετική Ένωση είχε απορρίψει την παγκόσμια τάξη, για την διαπραγμάτευση της οποίας είχε συμβάλλει μόλις λίγα χρόνια πριν, έχοντας καταβροχθίσει εδάφη στην Ανατολική Ευρώπη κατά παράβαση της Χάρτας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (UN Charter). Ο σοβιετικός εκπρόσωπος στον ΟΗΕ χλεύασε τους θεσμούς του Bretton Woods ως «παραρτήματα της Wall Street». Αποκλειστικές από την φύση τους, οι διεθνείς τάξεις αναπόφευκτα προκαλούν την αντίθεση.

Πολλοί στην Δύση είχαν από καιρό υποθέσει ότι η φιλελεύθερη τάξη θα αποτελούσε την εξαίρεση στο ιστορικό πρότυπο. Η δέσμευση του συστήματος στην ανοικτότητα και στις μη διακρίσεις υποτίθεται ότι το κατέστησε «δύσκολο να ανατραπεί και εύκολο για να συμμετάσχει κάποιος», όπως υποστήριξε ο πολιτικός επιστήμονας G. John Ikenberry σε αυτές τις σελίδες το 2008. Οποιαδήποτε χώρα, μεγάλη ή μικρή, θα μπορούσε να συνδεθεί και να λειτουργήσει (plug and play) στην παγκοσμιοποιημένη οικονομία. Οι φιλελεύθεροι θεσμοί θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν όλων των ειδών τα μέλη —ακόμη και τα ανελεύθερα, τα οποία σταδιακά θα μεταρρυθμίζονταν από το σύστημα σε υπεύθυνους συμμέτοχους. Καθώς περισσότερες χώρες θα εντάσσονταν, θα εξελισσόταν ένας ενάρετος κύκλος: το ελεύθερο εμπόριο θα δημιουργούσε ευημερία, η οποία θα διέδιδε την δημοκρατία, η οποία θα ενίσχυε την διεθνή συνεργασία, η οποία θα οδηγούσε σε περισσότερο εμπόριο. Το πιο σημαντικό θα ήταν ότι η τάξη δεν θα αντιμετώπιζε μεγάλη αντίθεση, διότι είχε ήδη νικήσει τον κύριο εχθρό της. Ο θάνατος του σοβιετικού κομμουνισμού είχε στείλει ένα σαφές μήνυμα σε όλους ότι δεν υπήρχε βιώσιμη εναλλακτική στον δημοκρατικό καπιταλισμό.

Αυτές οι υποθέσεις αποδείχθηκαν λανθασμένες. Η φιλελεύθερη τάξη είναι, στην πραγματικότητα, βαθιά αποκλειστική. Με το να προωθεί τις ελεύθερες αγορές, τα ανοιχτά σύνορα, την δημοκρατία, τους υπερεθνικούς θεσμούς, και την χρήση της λογικής για την επίλυση προβλημάτων, η τάξη αμφισβητεί τις παραδοσιακές πεποιθήσεις και τους θεσμούς που έχουν ενώσει τις κοινότητες επί αιώνες: την κρατική κυριαρχία, τον εθνικισμό [4], την θρησκεία, το γένος, την φυλή, την οικογένεια. Αυτοί οι μακροχρόνιοι δεσμοί με το αίμα και την γη καταπνίγηκαν κατά την διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες και οι σύμμαχοί τους ήταν υποχρεωμένοι να διατηρήσουν ένα ενιαίο μέτωπο για να ανασχέσουν την Σοβιετική Ένωση. Αλλά έχουν επαναναδυθεί στην μεταψυχροπολεμική εποχή. «Θα σας κάνουμε ένα τρομερό πράγμα», είπε ο Σοβιετικός αξιωματούχος Georgi Arbatov σε ένα ακροατήριο των ΗΠΑ το 1988. «Θα σας στερήσουμε έναν εχθρό». Η προειδοποίηση αποδείχθηκε προφητική. Φονεύοντας τον κύριο αντίπαλό της, η φιλελεύθερη τάξη απελευθέρωσε κάθε είδους εθνικιστική, λαϊκιστική, θρησκευτική, και αυταρχική αντίθεση.

Πολλοί από τους πυλώνες της τάξης πραγμάτων λυγίζουν υπό την πίεση. Το ΝΑΤΟ σπαράσσεται από διαφωνίες για την κατανομή των βαρών. Η ΕΕ παραλίγο να διαλυθεί κατά την διάρκεια της κρίσης της ευρωζώνης και, στα χρόνια έκτοτε, έχει χάσει το Ηνωμένο Βασίλειο και έχει απειληθεί από την άνοδο των ξενοφοβικών δεξιών κομμάτων σε ολόκληρη την ήπειρο. Ο τελευταίος γύρος πολυμερών εμπορικών συνομιλιών του WTO σέρνεται επί 20 χρόνια χωρίς συμφωνία και οι Ηνωμένες Πολιτείες ακρωτηριάζουν το βασικό χαρακτηριστικό του θεσμού -το Εφετείο (Appellate Court), όπου οι χώρες εκδικάζουν τις διενέξεις τους- διότι δεν έχει καταφέρει να ρυθμίσει τους κινεζικούς μη δασμολογικούς φραγμούς. Συνολικά, η φιλελεύθερη τάξη φαίνεται ανεπαρκώς εξοπλισμένη για να χειριστεί τα πιεστικά παγκόσμια προβλήματα όπως η κλιματική αλλαγή, οι οικονομικές κρίσεις, οι πανδημίες, η ψηφιακή παραπληροφόρηση, οι εισροές προσφύγων, και ο πολιτικός εξτρεμισμός, πολλά εκ των οποίων αποτελούν αναμφισβήτητα μια άμεση συνέπεια ενός ανοιχτού συστήματος που προωθεί την απεριόριστη διασυνοριακή ροή χρημάτων, αγαθών, πληροφοριών, και ανθρώπων.

Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν από καιρό αναγνωρίσει αυτά τα προβλήματα. Ωστόσο, καμία από τις ιδέες τους για την ανακαίνιση του συστήματος δεν έχει αρχίσει να σημειώνει επιτυχία διότι η οικοδόμηση τάξεων είναι δαπανηρή. Απαιτεί από τους ηγέτες να εκτρέψουν χρόνο και πολιτικό κεφάλαιο από την προώθηση της ατζέντας τους για να συζητήσουν τους διεθνείς κανόνες και να τους πουλήσουν στα επιφυλακτικά κοινά τους, και απαιτεί από τις χώρες να υποτάξουν τα εθνικά τους συμφέροντα σε συλλογικούς στόχους και να βασιστούν στο ότι και άλλες χώρες θα κάνουν το ίδιο. Αυτές οι ενέργειες δεν προκύπτουν φυσικά, γι' αυτό και η οικοδόμηση μιας τάξης πραγμάτων χρειάζεται συνήθως έναν κοινό εχθρό. Επί 30 χρόνια αυτή η ενοποιητική δύναμη είναι απούσα, και ως αποτέλεσμα η φιλελεύθερη τάξη πραγμάτων έχει ξεφτίσει.

ΕΙΣΕΛΘΕΤΩ ΔΡΑΚΟΣ