Μικρές χώρες, μεγάλος πόλεμος

Η μακροχρόνια σύγκρουση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν για την αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει δημιουργήσει συνεργασίες στον Νότιο Καύκασο που διασχίζουν θρησκευτικές, εθνοτικές, και γεωπολιτικές γραμμές με εκπληκτικούς τρόπους. Το Ιράν, το οποίο κυβερνάται από Σιίτες κληρικούς, έχει παράσχει μια οικονομική σωτηρία στην χριστιανικής πλειοψηφίας Αρμενία, της οποίας ο κύριος υποστηρικτής ήταν εδώ και καιρό η Ρωσία. Εν τω μεταξύ, το Ισραήλ και η Σουνιτική Τουρκία έχουν σχηματίσει στρατηγική συμμαχία με το κατά κύριο λόγο σιιτικό Αζερμπαϊτζάν. Και, οι δύο σιιτικής πλειοψηφίας χώρες στο μείγμα αυτό, το Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν, παραμένουν εγκλωβισμένες σε μια πικρή διαμάχη δεκαετιών σχετικά το έδαφος και την ταυτότητα.

Ένα αγρόκτημα που καταστράφηκε από βομβαρδισμούς, στην Taghavard, στο Ναγκόρνο-Καραμπάχ, τον Ιανουάριο του 2021. Artem Mikryukov / Reuters
-----------------------------------------------

Για σχεδόν τρεις δεκαετίες, με την σύγκρουση του Ναγκόρνο-Καραμπάχ [2] να έχει παγώσει σε αδιέξοδο, αυτή η διαμόρφωση θεωρείτο ως επί το πλείστον ως μια περίπτωση της πολιτικής που δημιουργεί παράξενους συντρόφους: περίεργο, αλλά όχι αιτία ανησυχίας. Το 2020, ωστόσο, η δυναμική στην σύγκρουση μετατοπίστηκε αποφασιστικά προς το Αζερμπαϊτζάν, το οποίο κέρδισε μια ξεκάθαρη στρατιωτική νίκη επί της Αρμενίας κατά την διάρκεια ενός σύντομου πολέμου αλλά με συνέπειες για την επικράτεια. Αυτό το αποτέλεσμα ενισχύει αργά αλλά σταθερά, με επικίνδυνο αποτέλεσμα, τις εγγενείς αλλά για καιρό κρυμμένες εντάσεις μεταξύ των παικτών στην περιοχή. Όλα αυτά λαμβάνουν χώρα καθώς η Ρωσία, η οποία παραδοσιακά ήταν ο πιο σημαντικός εξωτερικός παράγοντας στην σύγκρουση, έχει αποσπαστεί από τον παραπαίοντα πόλεμό της εναντίον της Ουκρανίας.

Εν τω μεταξύ, καθώς οι δεσμοί του Ισραήλ με ένα ενθαρρυμένο Αζερμπαϊτζάν έχουν βαθύνει, το Ιράν ανησυχεί ότι το Ισραήλ μετατρέπει το Αζερμπαϊτζάν σε πληρεξούσιό του [3] και το χρησιμοποιεί ως εφαλτήριο για επιχειρήσεις εναντίον του Ιράν. Τα τελευταία χρόνια, το Ιράν παρακολουθεί το Ισραήλ και τις αραβικές μοναρχίες του Περσικού Κόλπου να πλησιάζουν [μεταξύ τους] περισσότερο, λόγω της κοινής εχθρότητας προς την Τεχεράνη. Οι Ιρανοί φοβούνται τώρα ότι μια παρόμοια δυναμική διαμορφώνεται μεταξύ του Ισραήλ και δύο χωρών με κυρίως τουρκικούς πληθυσμούς, της Τουρκίας και του Αζερμπαϊτζάν. Η αντιληπτή απειλή να μπει σε ένα σάντουιτς μεταξύ ενός αραβικού μπλοκ Ισραήλ-Κόλπου στον νότο και ενός ισραηλινο-τουρκικού μπλοκ στον βορρά, σε συνδυασμό με εσωτερική αναταραχή στο Ιράν, θα μπορούσε να δελεάσει την Τεχεράνη να εισέλθει ανοιχτά στην σύγκρουση από την αρμενική πλευρά και να προσπαθήσει να αποσταθεροποιήσει το κράτος του Αζερμπαϊτζάν. Εν τω μεταξύ, ένα ολοένα και πιο σίγουρο για τον εαυτό του Αζερμπαϊτζάν θα μπορούσε να επιδιώξει να εξοπλίσει και να υποκινήσει αυτονομιστικές τάσεις μεταξύ του ιρανικού αζέρικου πληθυσμού. Τέτοια βήματα θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε έναν κλιμακούμενο φαύλο κύκλο που θα απειλούσε την σταθερότητα του στρατηγικά ζωτικού Νότιου Καύκασου και δυνητικά να προκαλέσει μια ευρύτερη κρίση.

ΠΟΛΕΜΟΣ ΓΙΑ ΕΔΑΦΗ

Η πάλη για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έχει σιγοβράσει για δεκαετίες, αλλά γενικά αντιμετωπίζεται ως κάτι σαν γεωπολιτικό παράπλευρο γεγονός. Κατά την σοβιετική εποχή, η περιοχή των 1.700 τετραγωνικών μιλίων ήταν μια αυτόνομη περιφέρεια της Σοβιετικής Σοσιαλιστικής Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν˙ σήμερα, αναγνωρίζεται διεθνώς ως τμήμα της Δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν, που το περιβάλλει πλήρως. Αλλά ο πληθυσμός του Ναγκόρνο-Καραμπάχ ήταν από καιρό κατά κύριο λόγο αρμενικός, και μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, ξέσπασαν μάχες μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και των τοπικών αρμενικών δυνάμεων που υποστηρίζονταν σθεναρά [4] από την Ρωσία. Το 1994, η Ρωσία μεσολάβησε για μια κατάπαυση του πυρός και για τα επόμενα περίπου 25 χρόνια παρέμεινε ένα αδιέξοδο στο οποίο δυνάμεις που υποστηρίζονταν από την Αρμενία και την Ρωσία ουσιαστικά έλεγχαν την περιοχή [5]. Το 2020, ωστόσο, ξέσπασε ένας δεύτερος πόλεμος και αυτή την φορά, το Αζερμπαϊτζάν κέρδισε μια αποφασιστική νίκη, εκδιώκοντας τις αρμενικές δυνάμεις από περιοχές που κυριαρχούσαν οι Αζέροι τις οποίες είχε καταλάβει η Αρμενία, και οδηγώντας σε μια εύθραυστη κατάπαυση του πυρός με τη μεσολάβηση της Ρωσίας.

Ένας λόγος αυτής της νίκης ήταν η ισραηλινή βοήθεια. Από το 2016, το Αζερμπαϊτζάν έχει λάβει σχεδόν το 70% των εισαγόμενων όπλων του από το Ισραήλ, το οποίο με την σειρά του αγοράζει το 40% του πετρελαίου του από το Μπακού. Οι Ιρανοί, ωστόσο, πιστεύουν ότι το Ισραήλ παίρνει και κάτι άλλο από την σχέση. Σύμφωνα με πολλαπλά δημοσιεύματα του Τύπου, μείζονες ισραηλινές επιχειρήσεις εναντίον του Ιράν, συμπεριλαμβανομένης της κλοπής πληροφοριών σχετικά με το πυρηνικό του αρχείο το 2018, διεξήχθησαν με την βοήθεια του Αζερμπαϊτζάν. Επιπλέον, το Ιράν ισχυρίζεται ότι το Αζερμπαϊτζάν επέτρεψε στο Ισραήλ να μεταφέρει λαθραία όπλα στο Ιράν και πρόσφερε τα αεροδρόμιά του ώστε ισραηλινά μη επανδρωμένα αεροσκάφη να επιχειρούν εντός του Ιράν. Το Μπακού διέψευσε τέτοιες αναφορές και ανακοίνωσε ότι δεν θα επιτρέψει στο Ισραήλ να χρησιμοποιήσει το Αζερμπαϊτζάν ως εφαλτήριο για να επιτεθεί στο Ιράν. Ωστόσο, Ιρανοί ηγέτες και στρατιωτικοί αξιωματούχοι έχουν επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι δεν θα ανεχθούν αυτήν την υποτιθέμενη εχθρική «φωλιά».