Μικρές χώρες, μεγάλος πόλεμος

Εν τω μεταξύ, το Ιράν έχει εκφράσει ανησυχία επί ενός πιθανού αποτελέσματος της νίκης του Αζερμπαϊτζάν στον πόλεμο του 2020 για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ. Το Μπακού απαιτεί επί του παρόντος από το Ερεβάν να συμφωνήσει στην δημιουργία ενός διαδρόμου μέσω του αρμενικού εδάφους που θα συνέδεε το Αζερμπαϊτζάν με το Ναχτσιβάν, έναν θύλακα αζερικής πλειοψηφίας εντός της Αρμενίας. Τον Ιανουάριο, ο πρόεδρος του Αζερμπαϊτζάν, Ιλχάμ Αλίεφ, χαρακτήρισε αυτό το απόσπασμα «ιστορική αναγκαιότητα … [αυτό] θα συμβεί είτε το θέλει η Αρμενία είτε όχι». Ένας τέτοιος διάδρομος θα έκοβε την πρόσβαση του Ιράν στην Αρμενία, επειδή οι δύο χώρες δεν θα μοιράζονταν πλέον σύνορα. Το Ιράν βλέπει την Αρμενία ως κρίσιμο σύνδεσμο με την Ευρασία και έχει απειλήσει να χρησιμοποιήσει στρατιωτική βία ενάντια σε οποιεσδήποτε αλλαγές στα διεθνώς αναγνωρισμένα σύνορα της περιοχής. Κατά την διάρκεια συνάντησης με τον Τούρκο πρόεδρο, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, τον περασμένο Ιούλιο, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν, Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, προειδοποίησε να μην δημιουργηθεί ένα φράγμα μεταξύ του Ιράν και της Αρμενίας, εμποδίζοντας αυτό που «αποτελούσε μια οδό επικοινωνίας για χιλιάδες χρόνια».

ΜΟΝΟΜΑΧΙΑ ΑΦΗΓΗΜΑΤΩΝ

Τα τελευταία δύο χρόνια, ο τακτικός στρατός του Ιράν και το Σώμα των Φρουρών της Ισλαμικής Επανάστασης (IRGC) διεξήγαγαν μεγάλης κλίμακας στρατιωτικές ασκήσεις κατά μήκος των συνόρων με το Αζερμπαϊτζάν και εξασκήθηκαν στην διάβαση του ποταμού Άρας, που χωρίζει τα δύο κράτη. Σε απάντηση, το Αζερμπαϊτζάν και η Τουρκία ξεκίνησαν κοινές στρατιωτικές ασκήσεις στην βόρεια πλευρά του ποταμού. Οι ανησυχίες του Ιράν έχουν ενταθεί περαιτέρω από τις αναφορές ότι η Τουρκία έφερε στο Αζερμπαϊτζάν εκατοντάδες εξτρεμιστές μισθοφόρους από την Συρία για να βοηθήσουν κατά την διάρκεια του πολέμου κατά της Αρμενίας το 2020.

Οι στενοί εθνοτικοί δεσμοί μεταξύ του Ιράν και του Αζερμπαϊτζάν προσδίδουν πρόσθετη πολυπλοκότητα σε αυτήν την αναδυόμενη σύγκρουση. Αν και το Αζερμπαϊτζάν έχει γλωσσική συγγένεια με την Τουρκία, οι Αζέροι τείνουν να ταυτίζονται λιγότερο με τους Τούρκους σε εθνικό επίπεδο παρά με τους Ιρανούς Αζερικής εθνότητας, που αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνική μειονότητα του Ιράν και περίπου το 20% του συνολικού πληθυσμού του. Περισσότεροι Αζέροι ζουν στο Ιράν (15 έως 20 εκατομμύρια) από όσοι στο Αζερμπαϊτζάν (περίπου δέκα εκατομμύρια). Οι Ιρανοί Αζέροι έχουν παίξει κεντρικούς ρόλους στην ιστορία, την οικονομία, την κοινωνία, και την πολιτική του Ιράν, μεταξύ άλλων κατά την διάρκεια του συνταγματικού κινήματος του 1905 και της επανάστασης του 1979. Οι Αζέροι και στις δύο πλευρές των συνόρων συχνά επισημαίνουν ότι ο πατέρας του Χαμενεΐ είχε αζερική καταγωγή.

Πολλοί Αζέροι πιστεύουν ότι η περιοχή που θεωρούν «Μεγάλο Αζερμπαϊτζάν» έχει γίνει άδικα πιόνι σε μια γεωπολιτική διαμάχη μεταξύ του Ιράν και της Ρωσίας. Το τμήμα αυτής της περιοχής που βρίσκεται βόρεια του ποταμού Άρας απέκτησε ανεξαρτησία μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης (και σήμερα είναι η Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν), ενώ η περιοχή στα νότια του ποταμού παραμένει υπό τον έλεγχο του Ιράν. Από αυτή την άποψη, το Μεγάλο Αζερμπαϊτζάν είναι ένα έθνος που έχει διχαστεί από την ιστορία και αναμένει την δικαιωματική ενοποίησή του.

Για το Ιράν, ωστόσο, η «Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν» είναι μια εσφαλμένη ονομασία που εφαρμόζεται σε λάθος περιοχή. Το όνομα «Αζερμπαϊτζάν» χρησιμοποιήθηκε ιστορικά από τους Ιρανούς για να αναφερθεί σε εκείνα τα εδάφη νότια του Αράς, τα οποία σήμερα χωρίζονται σε πολλές ιρανικές επαρχίες. Οι Ιρανοί επισημαίνουν ότι η σημερινή Δημοκρατία του Αζερμπαϊτζάν ελεγχόταν κάποτε από το Ιράν, που την έχασε από την Ρωσική Αυτοκρατορία κατά την διάρκεια αρκετών πολέμων οι οποίοι κατέληξαν σε δύο εξευτελιστικές συνθήκες το 1813 και το 1828, που ανάγκασαν το Ιράν να παραχωρήσει τα τεράστια εδάφη του στην Υπερκαυκασία, στον Βόρειο Καύκασο, και στον Νότιο Καύκασο. Αυτές οι εδαφικές απώλειες έχουν στην συνέχεια ριζώσει στην ιρανική εθνική ψυχή και στην συλλογική μνήμη, έντονα και οδυνηρά αντανακλώμενες στην ιρανική ποίηση και ακόμη και στην καθημερινή πολιτική ρητορική.

ΜΙΛΩΝΤΑΣ ΣΚΛΗΡΑ

Από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, το Ιράν και το Αζερμπαϊτζάν έχουν αναπτύξει τις θρησκευτικές και εθνοτικές τους ταυτότητες για να προβάλουν ισχύ το ένα στο έδαφος του άλλου. Το Μπακού κατηγορεί τώρα την Τεχεράνη ότι προσπαθεί να «λιβανοποιήσει» το Αζερμπαϊτζάν ενισχύοντας μαχητικές σιιτικές οργανώσεις που μοιάζουν με την Χεζμπολάχ μέσα στο Αζερμπαϊτζάν. Τον περασμένο Νοέμβριο, οι αρχές στο Μπακού συνέλαβαν μέλη μιας ένοπλης ομάδας που φέρεται να εκπαιδεύτηκε από το IRGC στο Ιράν και την Συρία. Εν τω μεταξύ, η Τεχεράνη κατηγορεί το Μπακού ότι φιλοδοξεί να «βαλκανοποιήσει» το Ιράν υποστηρίζοντας αυτονομιστικά κινήματα μεταξύ του εθνικού Αζέρικου πληθυσμού του Ιράν. Μια εβδομάδα μετά τις συλλήψεις τον Νοέμβριο, το Ιράν ανακοίνωσε ότι ένα μέλος του Ισλαμικού Κράτους (γνωστού και ως ISIS) ταξίδεψε από το Μπακού στην Τεχεράνη με αζέρικο διαβατήριο για να οργανώσει μια πρόσφατη θανατηφόρα επίθεση στη νότια πόλη Σιράζ.

Οι εντάσεις αυξήθηκαν περαιτέρω τον Ιανουάριο, όταν ένας ένοπλος εισέβαλε στην πρεσβεία του Αζερμπαϊτζάν στην Τεχεράνη, σκοτώνοντας τον επικεφαλής ασφαλείας και τραυματίζοντας άλλους δύο. Το Μπακού το χαρακτήρισε «τρομοκρατική επίθεση» και εκκένωσε την πρεσβεία. Ιρανοί αξιωματούχοι επέμειναν ότι ο δράστης είχε προσωπικά κίνητρα και όχι πολιτικά. Στην συνέχεια, στις 28 Μαρτίου, ένας αντι-ιρανός βουλευτής του Αζερμπαϊτζάν επέζησε από μια απόπειρα δολοφονίας. Την επόμενη μέρα, το Αζερμπαϊτζάν άνοιξε την πρεσβεία του στο Τελ Αβίβ, και έγινε η πρώτη σιιτικής πλειοψηφίας χώρα που τοποθετούσε πρεσβευτή στο Ισραήλ.