Μικρές χώρες, μεγάλος πόλεμος

Από τη νίκη του επί της Αρμενίας το 2020, το Μπακού υιοθέτησε έναν ασυνήθιστα θιγμένο τόνο για το Ιράν. Το περασμένο φθινόπωρο, ο Αλίεφ δήλωσε ότι οι σχέσεις με το Ιράν δεν ήταν ποτέ τόσο φτωχές. «Θα κάνουμε τα πάντα για να προστατεύσουμε τον τρόπο ζωής μας και την κοσμική ανάπτυξη του Αζερμπαϊτζάν και των Αζέρων, συμπεριλαμβανομένων των Αζέρων στο Ιράν», είπε. «Είναι μέρος του έθνους μας». Αρκετοί σχολιαστές του Αζερμπαϊτζάν έχουν ζητήσει τον διαχωρισμό του «Νότιου Αζερμπαϊτζάν» (το όνομα που δίνουν στην αζερική περιοχή του Ιράν) και τον περασμένο Νοέμβριο, ένα αζέρικο τηλεοπτικό κανάλι ανέφερε ότι μια επιτροπή εξόριστων Ιρανών Αζέρων είχε συναντηθεί με βουλευτές του Αζερμπαϊτζάν για να συζητήσουν για τον σχηματισμό ενός «προσωρινού κοινοβουλίου του Νοτίου Αζερμπαϊτζάν».

Από την πλευρά τους, σχολιαστές σε ιρανικά μέσα ενημέρωσης ισχυρίζονται ότι πολλοί πολίτες του Αζερμπαϊτζάν, συμπεριλαμβανομένης μιας ομάδας που ονομάζεται Ιρανικό Λαϊκό Κίνημα του Ναχτσιβάν, αντιτίθενται στην τουρκική και ΝΑΤΟική επιρροή στον Καύκασο και θέλουν να ενταχθούν ξανά στην ιρανική «πατρίδα» τους. Οι ιρανικές Αρχές κατηγόρησαν επίσης το Ισραήλ και την Τουρκία ότι γράφουν ξανά την ιστορία για να βοηθήσουν την κυβέρνηση στο Αζερμπαϊτζάν να προωθήσει μια κοσμική τουρκική αζερική ταυτότητα που θα απομάκρυνε περαιτέρω τους Αζέρους από αυτό που η Τεχεράνη θεωρεί ως την ιστορική τους θέση στον ιρανικό πολιτισμό και την σιιτική κουλτούρα και αντ' αυτού θα τους έφερνε πιο κοντά στην Τουρκία. Τον Ιούλιο, ο πρεσβευτής του Ισραήλ στο Αζερμπαϊτζάν έγραψε σε ένα tweet ότι η ανάγνωση ενός βιβλίου με τίτλο Mysterious Tales of Tabriz τού είχε διδάξει «τόσα πολλά για την ιστορία και τον πολιτισμό του Αζερμπαϊτζάν στην Tabriz [στμ: Ταυρίδα]». Η Ταμπρίζ είναι η τέταρτη μεγαλύτερη πόλη του Ιράν και η πρωτεύουσα της επαρχίας του Ανατολικού Αζερμπαϊτζάν. Σε απάντηση, ο Ιρανός ομόλογός του στο Μπακού έγραψε στο Twitter: «Προς ενημέρωση αυτού του παράτολμου αγοριού: Η αγαπημένη μας #Tabriz είναι γνωστή ως η χώρα των ΠΡΩΤΩΝ στην περήφανη ιστορία του #Ιράν. Προφανώς, ο ΠΡΩΤΟΣ Κακός Σιωνιστής πρόκειται να ταφεί και από τους ζηλωτές της Ταμπρίζ. Ποτέ μην περάσετε την κόκκινη γραμμή μας, ποτέ!».

Αυτές οι εντάσεις αυξάνονται [6] στο πλαίσιο της αναταραχής στο Ιράν, που ξεκίνησε τον περασμένο Σεπτέμβριο μετά τον θάνατο της Mahsa Amini, η οποία βρισκόταν υπό κράτηση από την αστυνομίας ηθικής. Η βαθιά σύγκρουση κράτους-κοινωνίας που έχει προκύψει έκτοτε ίσως προκαλέσει το καθεστώς να αναζητήσει μια μάχη που θα αποσπάσει την προσοχή. Η εσωτερική αναταραχή της Ισλαμικής Δημοκρατίας θα μπορούσε επίσης να σηματοδοτήσει αδυναμία και να ενθαρρύνει τον τυχοδιωκτισμό του Αζερμπαϊτζάν εναντίον του Ιράν.

Εν τω μεταξύ, η κατάπαυση του πυρός μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας παραπαίει, με τις δύο πλευρές να συγκρούονται για τον έλεγχο μιας έκτασης που συνδέει το Ναγκόρνο Καραμπάχ με την Αρμενία. Εάν ξεσπάσει ξανά πόλεμος μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν, το Ιράν πιθανότατα θα παράσχει πιο φανερή υποστήριξη στην Αρμενία από όσο στο παρελθόν, επειδή το διακύβευμα είναι πλέον πολύ μεγαλύτερο. Τον περασμένο Οκτώβριο, ένας ανώτατος διοικητής του IRGC και στρατιωτικός σύμβουλος του ανώτατου ηγέτη του Ιράν δήλωσε [7] ότι η Αρμενία είχε εκφράσει ενδιαφέρον να αγοράσει ιρανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Επιπλέον, πηγές μέσων ενημέρωσης του Αζερμπαϊτζάν ανέφεραν [8] ότι, από το περασμένο φθινόπωρο, το Ιράν παρείχε αντιαρματικά πυραυλικά συστήματα και πυραύλους στην Αρμενία —αν και το Ερεβάν αρνείται [9] αυτούς τους ισχυρισμούς.

Σε ένα πιθανό σενάριο, το Ιράν μπορεί να επιλέξει να πραγματοποιήσει επιθέσεις με πυραύλους και μη επανδρωμένα αεροσκάφη σε αυτό που η ιρανική κυβέρνηση ισχυρίζεται ότι είναι ισραηλινές βάσεις στο Αζερμπαϊτζάν, παρόμοια με επιχειρήσεις που ξεκίνησε τους τελευταίους μήνες εναντίον ισραηλινών «στρατηγικών κέντρων» στις κουρδικές περιοχές του Ιράκ. (Ιρακινοί Κούρδοι αξιωματούχοι έχουν αρνηθεί τον ισχυρισμό ότι υπάρχουν τέτοιες βάσεις). Στην συνέχεια, το Αζερμπαϊτζάν και το Ισραήλ —ίσως με την συνεργασία της Τουρκίας— ενδέχεται να επιδιώξουν να υποδαυλίσουν μια εξέγερση μεταξύ των Αζέρων στο Ιράν, η οποία θα μπορούσε με την σειρά της να προκαλέσει τον ιρανικό στρατό να επιχειρήσει στο ίδιο το Αζερμπαϊτζάν.

Προς το παρόν, μια τέτοια σειρά γεγονότων παραμένει καθαρά υποθετική. Αλλά αυτό που δεν είναι υποθετικό είναι η πιθανότητα μια σύγκρουση στον Νότιο Καύκασο να οδηγήσει σε κρίση, μια κρίση που θα μπορούσε να παρασύρει τις Ηνωμένες Πολιτείες και το ΝΑΤΟ (από την πλευρά [10] του Αζερμπαϊτζάν, του Ισραήλ, και της Τουρκίας) και την Ρωσία (στο πλευρό της Αρμενίας και του Ιράν), ανοίγοντας έτσι ένα άλλο ρήγμα στην ταραγμένη σχέση της Δύσης με την Ρωσία και ενισχύοντας μια αναδυόμενη στρατιωτική συνεργασία μεταξύ Τεχεράνης και Μόσχας.

Σε μια προσπάθεια να μειωθούν οι εντάσεις, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Antony Blinken, πραγματοποίησε τριμερείς συνομιλίες με τον Αλίεφ και τον Αρμένιο πρωθυπουργό, Νικόλ Πασινιάν [11]. Ζήτησε επίσης από τον Αλίεφ να ανοίξει ξανά έναν εμπορικό δρόμο που συνδέει το Ναγκόρνο-Καραμπάχ με την Αρμενία, προκειμένου να αποφευχθεί μια ανθρωπιστική καταστροφή. Ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, είχε τηλεφωνικές συνομιλίες και με τους δύο ηγέτες, καλώντας τους να απόσχουν από περαιτέρω κλιμάκωση. Αλλά έως ότου η διεθνής κοινότητα συνειδητοποιήσει ότι αυτή η σύγκρουση μεταξύ δύο μικρών χωρών θα μπορούσε να μετατραπεί σε κρίση με παγκόσμιες επιπτώσεις, μια σημαντική πρόοδος παραμένει απίθανη.