Η ρωσική προπαγάνδα και η Ουκρανία

Η ουκρανική κυριαρχία στην Κριμαία αποδόθηκε σε μια περιστασιακή συγκυρία και σε εσωτερικά ζητήματα της σοβιετικής πολιτικής. Η διαστρεβλωτική εικόνα του ιστορικού παρελθόντος συνδυάζεται με την προβολή μιας ρητορικής θυματοποιήσεως του ρωσικού έθνους από την υπερεθνική σοβιετική αρχή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο η Ρωσία διαφοροποιείται εντέχνως από τα λάθη της Σοβιετικής Ενώσεως, αν και αποτελεί ιστορική συνέχειά της σε γεωπολιτικό, αλλά και επίσημο θεσμικό επίπεδο.

Η ρωσική ρητορική εισήγαγε βαθμιαίως ένα νέο σύνολο όρων και εννοιών, το οποίο θα αποδεικνυόταν θεμελιώδες για την προώθηση των ιμπεριαλιστικών φιλοδοξιών της ρωσικής πολιτικής. Η αντίληψη του διηρημένου έθνους αφορά μια φαντασιακή εθνική κοινότητα της Ρωσίας, η οποία έχει διαχωρισθεί από τις συμβατικές διαμορφώσεις των διεθνών συνοριακών διευθετήσεων [6]. Ο θεματικός τόπος του διηρημένου ρωσικού έθνους συνδέεται με άλλες δύο παραμέτρους της ρωσικής προπαγάνδας για την Ουκρανία, την αντίληψη ότι οι Ουκρανοί είναι ένα επινοημένο έθνος, ότι η Ουκρανία ως κρατική οντότητα είναι ένα τεχνητό κατασκεύασμα, και τις ιδεολογικοποιημένες χωρικές αναφορές του ρωσικού κόσμου και της Νέας Ρωσίας.

Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ-ΕΘΝΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΥΚΡΑΝΙΑΣ

Ο ρωσικός ιστορικός αναθεωρητισμός περιλαμβάνει την παράμετρο της εθνοκτονίας, την άρνηση της διακριτής υπάρξεως των Ουκρανών ως αυτονόμου έθνους στην μακρά ιστορική διάρκεια, και συναφείς έννοιες όπως ο ρωσικός κόσμος και η Νέα Ρωσία. Η αναθεωρητική οπτική περί εδαφικής κυριαρχίας, η οποία έως το 2022 περιοριζόταν στην υψηλής συμβολικής σημασίας Κριμαία και δευτερευόντως στις ανατολικές επαρχίες της Ουκρανίας, επεκτάθηκε σε ολόκληρη την επικράτεια της Ουκρανίας. Η Ουκρανία ως ανεξάρτητο κράτος και ως αυτόνομη ιστορική οντότητα προσδιορίσθηκε σε αυξανόμενο βαθμό στον ρωσικό προπαγανδιστικό λόγο ως ένα ιστορικό λάθος, μια παρεκτροπή, η οποία δεν εδράζεται στην ύπαρξη ενός πληθυσμού με πραγματική διακριτή εθνική ταυτότητα και ιστορική πορεία. Η κρατική υπόσταση της Ουκρανίας αντιμετωπίζεται στην ιμπεριαλιστική ρητορική της Ρωσίας ως προβληματική κατάσταση, η οποία πρέπει να διορθωθεί με την επίδειξη στρατιωτικής ισχύος.

«Μαζί για πάντα», 1954. Σοβιετική αφίσα για την επέτειο 300 ετών της Συνθήκης του Περεγιάσλαβ με κείμενο: «Δένοντας αιωνίως το πεπρωμένο του με αυτό του αδελφικού ρωσικού λαού, ο ουκρανικός λαός έσωσε τον εαυτό του από την ξενική υποδούλωση επιτρέποντας την δυνατότητα της εθνικής του αναπτύξεως».
------------------------------------------------------------

Το ουκρανικό έθνος παρουσιάζεται ως ένα τεχνητό κατασκεύασμα ή ως κατά βάση εθνοτικώς συγγενής και σε μεγάλο βαθμό ρωσόφωνος ή «ρωσικός» στην ιστορική του ταυτότητα πληθυσμός, ο οποίος έχει αποδεχθεί μια φαντασιακή ταυτότητα ή έχει υιοθετήσει την εξωγενή, Δυτική αφήγηση για την διακριτή του ταυτότητα. Η ρωσική προπαγάνδα αναδεικνύει τους κοινούς πολιτισμικούς δεσμούς Ρώσων και Ουκρανών, καθώς και την συμβίωση των δύο εθνοτήτων στο πλαίσιο της ΕΣΣΔ και εμφανίζει την Ουκρανία ως τεχνητή και χωρίς ιστορικό βάθος κρατική οντότητα με έναν παραστρατημένο σλαβικό πληθυσμό. Μετά την πρώτη κλιμάκωση του ρωσικού αναθεωρητισμού το 2014 με την προσάρτηση της Κριμαίας και την στήριξη των αποσχιστικών δυνάμεων στην ανατολική Ουκρανία η ρωσική προπαγάνδα παρουσιάζει εμφανή μετατόπιση από τον θεματικό τόπο των δύο αδελφικών σλαβικών εθνών, ο οποίος ήταν κυρίαρχος κατά την σοβιετική περίοδο και για ένα διάστημα κατά την περίοδο των ετών 1991-2014. Πλέον η ρωσική ρητορική προωθεί την εξάλειψη των Ουκρανών ως ιδιαίτερης ιστορικής και εθνικής οντότητας, και την πλήρη απορρόφησή τους στο σώμα της Ρωσίας, σε μια σαφή εκδήλωση πολιτισμικής εθνοκτονίας.

Μετά την διάλυση της ΕΣΣΔ η ρωσική εθνικιστική προπαγάνδα ανέδειξε την εθνοτική διάσταση της ιστορικής ταυτότητας και έναν παλαιό όρο με νέα νοηματοδότηση, τον «ρωσικό κόσμο» (russkii mir) [7]. Ο ρωσικός κόσμος περιλαμβάνει όχι μόνον τον μετασοβιετικό χώρο, εδάφη με ρωσόφωνο πληθυσμό, τα οποία ανήκαν στην ΕΣΣΔ, αλλά και περιοχές της τσαρικής Ρωσικής Αυτοκρατορίας. Στις θεωρητικές διατυπώσεις του Aleksandr Dugin, οπαδού μιας νέας Ρωσικής Αυτοκρατορίας με έμφαση στην ευρασιατική διάσταση, η έννοια ρωσικός κόσμος συμφύρεται με την Ευρασιατική Ένωση, σε μια μαξιμαλιστική εκδοχή διαμορφώσεως μιας πολυπολιτισμικής και πολυεθνοτικής αυτοκρατορίας με ηγετικό πυρήνα το ρωσικό έθνος [8].

Βάσει της ρωσικής προπαγάνδας η Ουκρανία αποτελεί εγγενές και αναπόσπαστο τμήμα του διηρημένου μετά το 1991 ρωσικού κόσμου, τόσο μέσω της εθνοτικής και ιστορικής συγγένειας Ρώσων και Ουκρανών όσο και μέσω της κοινής πορείας των δύο πληθυσμών στην ιστορική διαχρονία. Η Ουκρανία ιδίως, θεωρείται στο πλαίσιο του ρωσικού κόσμου ως το ιστορικό λίκνο του ρωσικού πολιτισμού και ως φυσικό τμήμα της εθνικής ταυτότητος της Ρωσίας και της ιδιότητός της ως υπερδυνάμεως. Βάσει αυτού του ερμηνευτικού υποδείγματος ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν είναι ένοπλη αντιπαράθεση δύο διακριτών κρατών, αλλά στην πραγματικότητα ένας πόλεμος δι’ αντιπροσώπων ανάμεσα στον ρωσικό κόσμο και τον αγγλοσαξονικό κόσμο. Ο ρωσικός κόσμος αποπειράται να ανασυγκροτήσει τον ιστορικό του χώρο, ενώ ο επιθετικός Δυτικός/αγγλοσαξονικός κόσμος χρησιμοποιεί την Ουκρανία, ένα κράτος με φιλοδυτική ηγεσία και αποπροσανατολισμένο σλαβικό πληθυσμό, ως εργαλείο κατά των ρωσικών συμφερόντων και κατά της αυτοδίκαιης αποκαταστάσεως του χώρου του ρωσικού κόσμου.