Η επικίνδυνη δεκαετία

Τίποτα αυτού του είδους δεν θα μπορούσε να συμβεί στον σημερινό κόσμο, όπως έχει καταστήσει πολύ σαφές η κρίση της Ουκρανίας, και το γεγονός ότι η Ρωσία είναι μια πολύ πιο ισχυρή και με επιρροή χώρα από όσο ήταν το Ιράκ το 1990 εξηγεί μόνο εν μέρει την διαφορά. Αν και η εισβολή της Ρωσίας έχει εμπνεύσει ένα αίσθημα αλληλεγγύης και εντυπωσιακά επίπεδα συντονισμού μεταξύ των Δυτικών χωρών, ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν έχει αποδώσει τίποτα που να μοιάζει με τον σχεδόν παγκόσμιο εναγκαλισμό των στόχων και των θεσμών της υπό την ηγεσία των ΗΠΑ τάξης που παρακινήθηκε από τον Πόλεμο του Κόλπου. Αντίθετα, το Πεκίνο έχει ευθυγραμμιστεί με τη Μόσχα και μεγάλο μέρος του κόσμου αρνήθηκε να υπογράψει τις κυρώσεις που επιβλήθηκαν στην Ρωσία από την Ουάσιγκτον και τους εταίρους της. Και με ένα από τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ να παραβιάζει κατάφωρα το διεθνές δίκαιο και την αρχή ότι τα σύνορα δεν μπορούν να αλλάξουν μέσω βίας, ο ΟΗΕ παραμένει ως επί το πλείστον στο περιθώριο.

Κατά μια έννοια, οι δύο πόλεμοι χρησιμεύουν ως εκατέρωθεν όρια για τη μεταψυχροπολεμική Pax Americana. Η κυριαρχία της ισχύος των Ηνωμένων Πολιτειών επρόκειτο να μειωθεί, όχι λόγω της αμερικανικής παρακμής αλλά λόγω αυτού που ο σχολιαστής Fareed Zakaria ονόμασε «η άνοδος των υπολοίπων» —δηλαδή, η οικονομική και στρατιωτική ανάπτυξη άλλων χωρών και οντοτήτων και η εμφάνιση ενός κόσμου που ορίζεται από μια πολύ μεγαλύτερη διάχυση ισχύος. Τούτου λεχθέντος, οι Ηνωμένες Πολιτείες, με ό,τι έκαναν και δεν έκαναν στον κόσμο και στο εσωτερικό, σπατάλησαν μεγάλο μέρος της μεταψυχροπολεμικής κληρονομιάς τους, αποτυγχάνοντας να μεταφράσουν την πρωτοκαθεδρία τους σε μια διαρκή τάξη πραγμάτων.

Αυτή η αποτυχία είναι ιδιαίτερα αισθητή όταν πρόκειται για την Ρωσία. Στα χρόνια που ακολούθησαν την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, η αντιπαράθεση της τεράστιας αμερικανικής ισχύος και η εκπληκτική ρωσική αδυναμία έκαναν να φαίνεται απίθανο ότι, τρεις δεκαετίες αργότερα, οι παγκόσμιες υποθέσεις θα κυριαρχούνταν ξανά από εχθρότητα μεταξύ του Κρεμλίνου και των Δυτικών πρωτευουσών. Οι συζητήσεις μαίνονται για το πώς συνέβη αυτό, με βαθιές διαφωνίες σχετικά με το πόση ευθύνη αξίζουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και πόσα πρέπει να αποδοθούν στον Πούτιν ή στην ρωσική πολιτική κουλτούρα ευρύτερα. Αλλά όποια και αν είναι η αιτία, είναι δύσκολο να αρνηθούμε ότι έξι προεδρικές διοικήσεις των ΗΠΑ δεν έχουν πολλά να επιδείξουν σε όλες τις προσπάθειές τους να οικοδομήσουν μια επιτυχημένη μεταψυχροπολεμική σχέση με την Ρωσία. Σήμερα, υπό τον Πούτιν, η ρωσική συμπεριφορά είναι ουσιαστικά σε αντίθεση με τις πιο βασικές αρχές της διεθνούς τάξης. Ο Πούτιν δεν δείχνει ενδιαφέρον για την ενσωμάτωση της Ρωσίας στην επικρατούσα τάξη πραγμάτων, αλλά μάλλον επιδιώκει να την αγνοήσει όταν μπορεί —και όταν δεν μπορεί, να την υπονομεύσει ή να την νικήσει. Έχει επιδείξει επανειλημμένα την προθυμία του να χρησιμοποιήσει βάναυση στρατιωτική βία εναντίον αμάχων πληθυσμών στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή. Το καθεστώς του Πούτιν δεν σέβεται τα σύνορα και την κυριαρχία άλλων χωρών, όπως μαρτυρά η συνεχιζόμενη εισβολή του στην Ουκρανία και η προσπάθεια προσάρτησης τμημάτων της χώρας.

Η επιθετικότητα της Ρωσίας έχει ανατρέψει πολλές υποθέσεις που επηρέασαν την σκέψη για τις διεθνείς σχέσεις στη μεταψυχροπολεμική εποχή. Τερμάτισε το διάλειμμα της ιστορίας όπου οι πόλεμοι μεταξύ χωρών ήταν σπάνιοι. Έχει καταστήσει κενό τον κανόνα ενάντια στην απόκτηση εδάφους χωρών δια της βίας. Και έχει αποδείξει ότι η οικονομική αλληλεξάρτηση δεν αποτελεί οχύρωση έναντι των απειλών για την παγκόσμια τάξη. Πολλοί πίστευαν ότι η εξάρτηση της Ρωσίας από τις δυτικοευρωπαϊκές αγορές για τις ενεργειακές εξαγωγές της θα ενθάρρυνε τον [αυτο]περιορισμό. Στην πραγματικότητα, αυτοί οι δεσμοί δεν είχαν καλύτερο αποτέλεσμα στον μετριασμό της ρωσικής συμπεριφοράς από όσο στην αποτροπή του ξεσπάσματος του Α' Παγκοσμίου Πολέμου. Ακόμα χειρότερα, η αλληλεξάρτηση αποδείχτηκε περισσότερο περιοριστική για τις χώρες που είχαν επιτρέψει στους εαυτούς τους να γίνουν εξαρτημένες από την Ρωσία (πάνω από όλα, η Γερμανία) παρά στην ίδια την Ρωσία.

Ουκρανός στρατιώτης στο Κίεβο, τον Ιούνιο του 2022. Valentyn Ogirenko / Reuters
-------------------------------------------------------------

Τούτων λεχθέντων, η Ρωσία θα βγει αποδυναμωμένη από αυτό που υπόσχεται να είναι ένας μακρός πόλεμος με την Ουκρανία. Σε αντίθεση με την Σοβιετική Ένωση, η Ρωσία κάθε άλλο παρά υπερδύναμη είναι. Ακόμη και πριν οι Δυτικές χώρες επιβάλουν κυρώσεις στην Ρωσία ως απάντηση στην επίθεσή της στην Ουκρανία, η ρωσική οικονομία δεν ήταν μεταξύ των δέκα μεγαλύτερων στον κόσμο όσον αφορά το ΑΕΠ˙ τουλάχιστον εν μέρει λόγω αυτών των κυρώσεων, αναμένεται να συρρικνωθεί έως και 10% κατά την διάρκεια του 2022. Η οικονομία της Ρωσίας παραμένει σε μεγάλο βαθμό εξαρτημένη από την παραγωγή ενέργειας˙ οι ένοπλες δυνάμεις της έχει αποκαλυφθεί ότι έχουν κακή ηγεσία και οργάνωση και δεν συγκρίνονται με το ΝΑΤΟ. Και πάλι, ωστόσο, είναι η ρωσική αδυναμία αντιπαρατιθέμενη με την προθυμία και την ικανότητα του Πούτιν να ενεργεί απερίσκεπτα με την στρατιωτική και πυρηνική ισχύ που διαθέτει, που καθιστά την Ρωσία τέτοιο [μεγάλο] κίνδυνο.