Η αρχή του τέλους για τον Πούτιν;

Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας κατέστρεψε τη μαγεία του Πούτιν ως ενός ανέγγιχτου αυταρχικού ηγέτη. Πριν από τις 24 Φεβρουαρίου 2022, ο Πούτιν ίσως να φαινόταν αδίστακτος και επιθετικός, αλλά μέσα από τις στρατιωτικές του κινήσεις στην Συρία, την Κριμαία, και πέρα από αυτές, μπορούσε να φανεί ως ένας ικανός στρατηγιστής. Στην συνέχεια, με μια κίνηση, ο Πούτιν έδειξε την ανικανότητά του εισβάλλοντας σε μια χώρα που δεν αποτελούσε απειλή για την Ρωσία και βλέποντας τη μια αποτυχία μετά την άλλη στο στρατιωτικό του εγχείρημα -η τελευταία από αυτές είναι η βραχύβια ένοπλη εξέγερση που πραγματοποίησε ο ηγέτης μισθοφόρων, Yevgeny Prigozhin, αυτό το Σαββατοκύριακο, η οποία μόλις υπονόμευσε τη μαγεία του αυτοκράτορα Πούτιν.

Μαχητές της ιδιωτικής μισθοφορικής εταιρείας Wagner στο Ροστόφ του Ντον, στην Ρωσία, τον Ιούνιο του 2023. Alexander Ermochenko / Reuters
--------------------------------------------------------

Ο Πούτιν συνέβαλε στην άνοδο του Prigozhin και αγνόησε τα προειδοποιητικά σημάδια σχετικά με το Γκρουπ Wagner, την εκτός ελέγχου ιδιωτική στρατιωτική εταιρεία του Prigozhin. Καθώς ο ρωσικός στρατός αγωνιζόταν στην Ουκρανία, το αστέρι του Prigozhin ανέβηκε, φτάνοντας στο αποκορύφωμά του όταν η Wagner κατέλαβε για την Ρωσία την πόλη Μπαχμούτ τον Μάιο. Ο Prigozhin εκμεταλλεύτηκε τον τελευταίο εναπομείναντα μη λογοκριμένο πολιτικό χώρο στην Ρωσία -την εφαρμογή κοινωνικής δικτύωσης Telegram- για να απευθυνθεί στο ρωσικό κοινό. Επί μήνες σχεδίαζε ανοιχτά ένα πραξικόπημα: πραγματοποιούσε δημόσιες κόντρες με την ηγεσία των ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων, ασκούσε λαϊκίστικη κριτική στην πολεμική προσπάθεια, και έθετε υπό αμφισβήτηση τις επίσημες δικαιολογίες του Πούτιν για τον πόλεμο που έχει διατυπώσει ο ίδιος ο Πούτιν. Και παρόλα αυτά, η Μόσχα αιφνιδιάστηκε όταν ο Prigozhin ζήτησε από τους στρατιώτες του να ξεσηκωθούν και να συμμετάσχουν σε μια εξέγερση κατά του ρωσικού υπουργείου Άμυνας.

Η ύβρις και η αναποφασιστικότητα του Πούτιν ήταν η ιστορία του πολέμου. Τώρα είναι η ιστορία της εσωτερικής ρωσικής πολιτικής. Όποια κι αν είναι τα κίνητρα και οι προθέσεις του Prigozhin, η εξέγερσή του αποκάλυψε μια οξεία ευπάθεια του καθεστώτος Πούτιν: την περιφρόνησή του για τον απλό άνθρωπο. Ο Πούτιν ήταν πολύ έξυπνος για να αφήσει τον πόλεμο να επηρεάσει τη Μόσχα και την Αγία Πετρούπολη ή να τον αφήσει να επηρεάσει αρνητικά τους ελίτ πληθυσμούς αυτών των πόλεων. Ωστόσο, η ίδια του η εξυπνάδα επέβαλε έναν πόλεμο επιλογής στους μη ελίτ πληθυσμούς της χώρας. Τους παρέσυρε σε έναν φρικτό αποικιοκρατικό αγώνα, και όταν η Μόσχα δεν ήταν απερίσκεπτη με τις ζωές τους, ήταν συχνά ανάλγητη. Πολλοί στρατιώτες εξακολουθούν να μην έχουν ιδέα για ποιον λόγο πολεμούν και πεθαίνουν. Ο Prigozhin ήρθε να μιλήσει για αυτούς τους άνδρες. Δεν έχει κανένα πολιτικό κίνημα πίσω του και καμία διακριτή ιδεολογία. Όμως, διαψεύδοντας ευθέως την κυβερνητική προπαγάνδα, ανέδειξε την άθλια κατάσταση στο μέτωπο και την ορατή απόμακρη στάση ενός αποστασιοποιημένου Πούτιν, ο οποίος απολαμβάνει να ακούει από το Υπουργείο Άμυνας σχετικά με την ρωσική στρατιωτική δόξα.

Αν η περιφρόνηση του Πούτιν και η οργή των Ρώσων στρατιωτών συγκλίνουν και φτάσουν να συμβολίσουν την χώρα που κυβερνά ο Πούτιν, το Κρεμλίνο θα έχει πραγματικό πρόβλημα, ακόμη και χωρίς πραξικόπημα στα σκαριά. Η ανταρσία του Prigozhin ίσως να είναι η πρώτη μεγάλη πρόκληση για το καθεστώς Πούτιν, αλλά δεν θα είναι η τελευταία. Η εξέγερσή του είναι πιθανό να ακολουθηθεί από αυξημένη καταστολή στην Ρωσία. Ένας νευρικός ηγέτης που επέζησε άκομψα από ένα εγχώριο πραξικόπημα είναι πιο επικίνδυνος από έναν αυτοκράτορα σε καιρό πολέμου που πιστεύει ότι είναι ασφαλής στο εσωτερικό του.

Για την Δύση, δεν υπάρχουν πολλά που μπορεί να κάνει εκτός από το να αφήσει αυτό το πολιτικό δράμα -που έχει κάποια από τα χαρακτηριστικά μιας φάρσας- να εξελιχθεί στην Ρωσία. Η Δύση δεν έχει κανένα συμφέρον να διατηρήσει το πουτινικό status quo, αλλά ούτε θα πρέπει να επιδιώξει μια ξαφνική ανατροπή του καθεστώτος Πούτιν. Για την Δύση, η αναταραχή στην Ρωσία ίσως να έχει σημασία κυρίως για το τι σημαίνει στην Ουκρανία, όπου το ενδεχόμενο αστάθειας στην Ρωσία μπορεί να ανοίξει νέες στρατιωτικές επιλογές. Εκτός από την αξιοποίηση αυτών των επιλογών σε συνδυασμό με το Κίεβο, η Δύση δεν μπορεί να κάνει τίποτα περισσότερο από το να αρχίσει να προετοιμάζεται για αστάθεια εντός και εκτός των συνόρων της Ρωσίας.

ΕΝΑ ΣΠΙΤΙ ΑΠΟ ΤΡΑΠΟΥΛΟΧΑΡΤΑ;

Η ειρωνεία της εξέγερσης του Prigozhin είναι ότι ξεκίνησε από τις προσπάθειες του Πούτιν να «αδιαβροχοποιήσει» το καθεστώς του από πραξικόπημα. Το θεμέλιο για την εξουσία του Πούτιν ήταν ένας φιλο-πουτινικός ρωσικός πληθυσμός ή τουλάχιστον σε ηρεμία. Πάνω σε αυτό το στέρεο θεμέλιο, υπήρχαν πάντα αντίπαλες φατρίες μεταξύ των ελίτ και των υπηρεσιών ασφαλείας, τις οποίες ο Πούτιν έβαζε τη μια εναντίον της άλλης.

Για να διατηρήσει αυτήν την δομή, ο Πούτιν έπρεπε να προλάβει την λαϊκή δυσαρέσκεια και να κρατήσει την πολιτική ελίτ σε τάξη. Προτίμησε να συνεργαστεί με άνδρες που γνώριζε από την εποχή που ήταν μέλος της KGB την δεκαετία του 1980 και την εποχή που ήταν μέλος της δημοτικής Αρχής της Αγίας Πετρούπολης την δεκαετία του 1990, η οποία αποτέλεσε το σημείο εκκίνησης της πολιτικής του καριέρας. Αυτοί οι άνδρες ήταν πιστοί επειδή μπορούσαν να απολαύσουν πλούτο και εξουσία μόνο με τον Πούτιν στο τιμόνι. Μεγαλύτερο κίνδυνο για τον Πούτιν αποτελούσαν εκείνοι που είχαν αποκτήσει πρόσβαση στις υπηρεσίες ασφαλείας και στον στρατό, αλλά δεν ήταν μακροχρόνιοι φίλοι του Πούτιν. Έπρεπε να εποπτεύονται και να ελέγχονται μέσω μηχανορραφιών τόσο συνεχών που έγιναν ρουτίνα. Άλλες χώρες έχουν ένα χρηματιστήριο που ανεβοκατεβαίνει. Το Κρεμλίνο έχει ένα εσωτερικό χρηματιστήριο, στο οποίο οι πολιτικές τύχες των ισχυρών ανεβαίνουν και πέφτουν.