Πώς να σωθεί η Τουρκική δημοκρατία

Για τους Τούρκους δημοκράτες, η περασμένη άνοιξη υποτίθεται ότι ήταν μια στιγμή θριάμβου. Μετά από περισσότερες από δύο δεκαετίες ολοένα και πιο αυταρχικής διακυβέρνησης, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο πρόεδρος της Τουρκίας, φαινόταν έτοιμος να χάσει το αξίωμά του. Η ισχυρή οικονομική ανάπτυξη της χώρας -η μακροχρόνια διεκδίκηση του Ερντογάν για δόξα- είχε τελειώσει. Η τουρκική λίρα βρισκόταν σε ελεύθερη πτώση, καθιστώντας τα βασικά αγαθά απλησίαστα για μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Όταν ένας καταστροφικός σεισμός τον Φεβρουάριο του 2023 σκότωσε δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους, ο Ερντογάν απέτυχε να αντιδράσει σωστά. Οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι οι προεδρικές εκλογές του Μαΐου θα έδιναν μικρή διαφορά, αλλά ότι ο ηγέτης της αντιπολίτευσης, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, θα αναδεικνυόταν νικητής.

Υποστηρικτές της αντιπολίτευσης σε συγκέντρωση ενόψει των προεδρικών εκλογών στην Τουρκία, στην Κωνσταντινούπολη, τον Μάιο του 2023. Dilara Senkaya / Reuters
----------------------------------------------

Δυστυχώς, δεν το έκανε. Ενισχυμένος από τα υποτακτικά μέσα ενημέρωσης που αποσιώπησαν κάθε κακή είδηση, ο Ερντογάν ήρθε πρώτος στον πρώτο γύρο των εκλογών και στην συνέχεια νίκησε άνετα τον Κιλιτσντάρογλου στον δεύτερο γύρο. Το κόμμα του Ερντογάν και οι σύμμαχοί του κέρδισαν μια τεράστια πλειοψηφία στο κοινοβούλιο της Τουρκίας, εν μέρει χάρη στους νέους εκλογικούς νόμους που στρέφουν το [νομοθετικό] σώμα υπέρ του κυβερνώντος κόμματος. Ο Ερντογάν φαίνεται τώρα να είναι πιο ισχυρός από ποτέ.

Η νίκη άφησε τις φιλοδημοκρατικές δυνάμεις της Τουρκίας απελπισμένες. Οι επικριτές του Ερντογάν ενώθηκαν πίσω από έναν και μόνο υποψήφιο (κάτι που η αντιπολίτευση είχε αποτύχει επί μακρόν να κάνει) και υπενθύμισαν στους Τούρκους την άθλια κατάσταση της οικονομίας, αλλά και πάλι δεν κατάφεραν να εκτοπίσουν τον πρόεδρο. Λίγοι δημοκράτες βλέπουν έναν τρόπο να τερματιστεί η κυριαρχία του Ερντογάν. Αντ' αυτού, πολλοί απλά συμβιβάζονται με την αναμονή της συνταξιοδότησης του μακροχρόνιου ηγέτη.

Όμως ένας δρόμος που δεν έχει δοκιμάσει η αντιπολίτευση θα μπορούσε να επιφέρει αλλαγή -και είναι ένας δρόμος που η ήττα του Κιλιτσντάρογλου καθιστά ακόμη πιο ξεκάθαρη. Αν και ο Κιλιτσντάρογλου ηγείται του σοσιαλδημοκρατικού Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP), προσπάθησε να νικήσει τον Ερντογάν κατεβαίνοντας ως υποψήφιος της δεξιάς, ανταγωνιζόμενος με πολιτικούς όρους που έθεσε ο πρόεδρος. Ο Κιλιτσντάρογλου ασπάστηκε τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές και τήρησε αντιμεταναστευτική στάση. Υποσχέθηκε να διατηρήσει τις σκληρές πολιτικές του καθεστώτος κατά των Κούρδων εκλεγμένων αντιπροσώπων. Δεν είναι, επομένως, περίεργο που ηττήθηκε ολοκληρωτικά˙ δεν προσέφερε ποτέ μια ιδεολογική εναλλακτική λύση στους απογοητευμένους πολίτες της χώρας.

Αν η αντιπολίτευση θέλει να αποκαταστήσει την τουρκική δημοκρατία, πρέπει να αρχίσει να κάνει μια τέτοια αντίθεση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ασπαστεί τους προοδευτικούς σκοπούς, αντί να κάνει εκστρατεία με συντηρητικούς [σκοπούς], και να δημιουργήσει ένα βιώσιμο εργατικό κίνημα. Με άλλα λόγια, για να τα βάλει με το καθεστώς Ερντογάν, η τουρκική αντιπολίτευση πρέπει να στραφεί αποφασιστικά προς τα αριστερά.

Η αναζωογόνηση της πολιτικής αριστεράς της Τουρκίας θα είναι μια τρομακτική πρόκληση. Οι Τούρκοι αριστεροί αντιμετωπίζουν σοβαρή κρατική καταπίεση, και θα παλέψουν για να ξεπεράσουν τις θρησκευτικές και εθνικιστικές ταυτοτικές πολιτικές που έχουν δώσει το πάνω χέρι στη δεξιά. Αλλά οι αντίπαλοι του Ερντογάν μπορούν να αντλήσουν από τις επιτυχίες του παρελθόντος. Οι αριστεροί αντιστάθηκαν στους στρατιωτικούς κυβερνήτες της Τουρκίας στις αρχές της δεκαετίας του 1970 και επανέφεραν την δημοκρατία στην χώρα. Το κατάφεραν απευθυνόμενοι ρητά στην ταξική ιδεολογία, χρησιμοποιώντας την έκκληση για κοινωνική δικαιοσύνη ώστε να υπερβούν τις εθνοτικές και θρησκευτικές διαιρέσεις.

Μπορούν να το ξανακάνουν. Ο Ερντογάν έχει δημιουργήσει ένα τρομερό μπλοκ συντηρητικών θρησκευτικών ψηφοφόρων. Αλλά το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού της Τουρκίας εξακολουθεί να ανήκει στην εργατική τάξη και πολλοί είναι απογοητευμένοι από τις μη παρεμβατικές (laissez-faire) πολιτικές της κυβέρνησης. Η χώρα φιλοξενεί επίσης μειονοτικές ομάδες και άλλους περιθωριοποιημένους λαούς που έχουν πέσει θύματα του αποκλειστικού, δεξιού εθνικισμού του προέδρου. Υπάρχουν, με άλλα λόγια, όλα τα συστατικά που απαιτούνται για την σφυρηλάτηση ενός ισχυρού, προοδευτικού εκλογικού σώματος.

Αλλά για να κινητοποιήσει τους ψηφοφόρους με αυτόν τον τρόπο και να δημιουργήσει μια σοβαρή πρόκληση για το καθεστώς του Ερντογάν, η αντιπολίτευση της Τουρκίας θα πρέπει να σταματήσει να τριγωνοποιεί. Αντ' αυτού πρέπει να υιοθετήσει ένα προοδευτικό, ενωτικό, οικονομικό μήνυμα. Αν δεν το κάνει αυτό, η Τουρκία θα βρεθεί αντιμέτωπη με μια αμείλικτη αυταρχική διακυβέρνηση.

ΚΑΝΤΕ ΤΟ ΞΑΝΑ

Με μια πρώτη ματιά, τώρα μπορεί να φαίνεται μια ιστορικά κακή στιγμή για να αναστηθεί η αριστερά της Τουρκίας. Στις δημοσκοπήσεις, η πλειοψηφία των ψηφοφόρων της χώρας τοποθετεί τον εαυτό της στα δεξιά. Από τα 600 μέλη του τουρκικού κοινοβουλίου, τουλάχιστον 404 αυτοπροσδιορίζονται ως εθνικιστές συντηρητικοί. Μόλις 130, οι οποίοι δεν είναι καθόλου αριστεροί, ανήκουν στο σοσιαλδημοκρατικό CHP και μόλις έξι ανήκουν σε σοσιαλιστικά κόμματα.