Η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδος-Αιγύπτου

Η στρατηγική της ΕΕ για την απανθρακοποίηση της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και την πορεία προς την επίτευξη της κλιματικής ουδετερότητας μέχρι το έτος 2050 αφενός, και η επείγουσα απεξάρτηση από το ρωσικό φυσικό αέριο (και όχι μόνον) αφετέρου, οδήγησαν τα κράτη-μέλη σε αναζήτηση εναλλακτικών πηγών για την ικανοποίηση της ζήτησης ενέργειας. Πρώτη και κύρια κατεύθυνση τέθηκε η άμεση και ταχεία προώθηση της διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) που σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο έχει καθυστερήσει για διαφορετικούς λόγους σε κάθε κράτος-μέλος. Ωστόσο, η πλήρης υποκατάσταση των ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να λάβει χώρα εντός του εδάφους της Ένωσης, ακόμα και αν ληφθεί υπόψη η μελλοντική εγκατάσταση υπεράκτιων αιολικών πάρκων. Ο περιορισμένος χερσαίος γεωγραφικός χώρος των κρατών-μελών, οι περιβαλλοντικοί περιορισμοί, οι καθυστερήσεις των αδειοδοτικών διαδικασιών, και οι δικαστικές εμπλοκές των επενδύσεων, είναι μερικοί από τους λόγους που συνιστούν, επί του παρόντος, επιβραδυντικούς παράγοντες στην διείσδυση των ΑΠΕ. Επιπροσθέτως, η πολυετής οικονομική κρίση της προηγούμενης δεκαετίας στη νότια Ευρώπη συνέβαλε σημαντικά στην επιβράδυνση των επενδύσεων.

Πηγή: Κοπελούζος Group.
------------------------------------------------------------

Υπό τις παραπάνω συνθήκες, ντόπιοι επενδυτές στράφηκαν στην ανάπτυξη έργων ΑΠΕ σε γειτονικές περιοχές, προκειμένου να κατασκευάσουν εκεί σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ και να μεταφέρουν τμήμα της πράσινης ενέργειας που θα παραχθεί εκεί στην εδαφική επικράτεια της Ένωσης. Η προσπάθεια αυτή, πέραν της οικονομικής της διάστασης και ωφέλειας, έχει σημαντικό γεωπολιτικό ενδιαφέρον, αφού συνιστά μια ακόμα προστιθέμενη αξία στην αναβάθμιση της Ελλάδας ως ασφαλούς τόπου παραγωγής, αλλά και διαμετακόμισης ενέργειας από τρίτες χώρες στην Ένωση. Στο πλαίσιο αυτό, είναι εξαιρετικώς σημαντική η πρωτοβουλία της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδος-Αιγύπτου, της οποίας η διαδικασία οριστικού σχεδιασμού και υλοποίησής της έχει ήδη επιταχυνθεί.

ΤΟ ΓΕΝΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Η πρωτοβουλία ανατρέχει στο έτος 2008, όταν ο Όμιλος Κοπελούζου ανέλαβε την πρωτοβουλία της υλοποίησης του έργου αυτού, σε συνεργασία με την Κυβέρνηση της Αιγύπτου και τους αντίστοιχους εκεί φορείς. Η διάφορες πολιτικές μεταβολές που μεσολάβησαν στην φιλική χώρα, αλλά και οι εξαντλητικές διαπραγματεύσεις και συζητήσεις μεταξύ των ενδιαφερομένων μερών, καθυστέρησαν την υλοποίηση του έργου που, όμως, αναθερμάνθηκε, και στις 14 Οκτωβρίου 2021 υπογράφηκε Μνημόνιο Συνεργασίας για την έναρξη κατασκευής του έργου. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην αναθέρμανση για την απόφαση της κατασκευής του έργου συνέβαλε κατά αποφασιστικό τρόπο η ταχύτατη προσέγγιση μεταξύ των δυο χωρών που είχε ως αποτέλεσμα την υπογραφή της συμφωνίας οριοθέτησης της ΑΟΖ, καθώς και άλλες παρεπόμενες, αλλά σημαντικές, συμφωνίες και πρωτόκολλα, καθώς και η αναβάθμιση της στρατηγικής συνεργασίας Ελλάδος-Αιγύπτου στη νοτιο-ανατολική Μεσόγειο. Αυτή η συνεργασία προβάλλει ως στοιχείο που συμβάλλει στην γεωπολιτική σταθερότητα την περιοχή αυτή, μια συνεργασία μεταξύ χωρών, εκ των οποίων η μια είναι μέλος του ΝΑΤΟ και της ΕΕ και η άλλη είναι ηγέτιδα δύναμη στον αραβικό κόσμο.

Ακολούθως, οι δυο χώρες συνιστούν πολιτικό ανάχωμα στον αναθεωρητισμό και τον θρησκευτικό εξτρεμισμό, διαθέτουν σημαντική περιφερειακή γεωπολιτική επιρροή και στρατιωτική ισχύ, και επιθυμούν να βελτιστοποιήσουν την οικονομική τους κατάσταση και την ευημερία των πολιτών τους, εκμεταλλευόμενες τις ποσότητες των υδρογονανθράκων που ανακαλύπτονται στον υποθαλάσσιο χώρο της κυριαρχίας και των κυριαρχικών τους δικαιωμάτων. Η διατήρηση και η διασφάλιση της γεωπολιτικής σταθερότητας την περιοχή αποτελεί κυρίαρχο παράγοντα ευημερίας των λαών της Μεσογείου, πράγμα που διασαλεύεται από μεγαλο-ιδεατικές προσεγγίσεις, κυρίως προερχόμενες από την Τουρκία, προσεγγίσεις που είτε πηγάζουν από προσωπική εμμονή σε φαραωνικές καταστάσεις της ηγετικής ομάδας της γείτονος είτε σε μια στρατηγική διεύρυνσης του ζωτικού χώρου της, η οποία, όμως, συναντά ασυμβατότητες προς το Διεθνές Δίκαιο και τις διεθνείς Συνθήκες που εδώ και εκατό χρόνια έχουν εμπεδώσει ένα κλίμα σταθερότητας στην περιοχή.

ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης Ελλάδος-Αιγύπτου έχει μήκος περίπου χιλίων χιλιομέτρων και είναι το μοναδικό έργο που θα συνδέει ευθέως την Ελλάδα με την Αίγυπτο, χωρίς την παρεμβολή χερσαίας επιφάνειας. Αυτό διευκολύνει την κατασκευή του έργου τόσο από τεχνικής και αδειοδοτικής όσο και από χρηματοδοτικής απόψεως. Η όδευση διέρχεται από την οριοθετημένη ΑΟΖ Ελλάδος-Αιγύπτου, την ανοικτή θάλασσα νότια της Κρήτης και εισέρχεται στα ελληνικά χωρικά ύδατα, καταλήγοντας σε σημείο σύνδεσης στην Αττική [1]. Το εκτιμώμενο κόστος κατασκευής θα ανέλθει σε περίπου 4 δις ευρώ και η χρηματοδότησή του θα γίνει από τους επενδυτές και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα της ημεδαπής και της αλλοδαπής που έχουν ήδη επιδείξει ενδιαφέρον. Ο χρόνος κατασκευής εκτιμάται σε τρεισήμισι χρόνια από την στιγμή της λήψης της τελικής επενδυτικής απόφασης.

Καθώς το έργο εντάσσεται στην γενικότερη στρατηγική της Ένωσης για την κλιματική ουδετερότητα 2050, τους στόχους της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (EU Green Deal), αλλά και τον σκοπό των ενωσιακών κατευθύνσεων RΕPowerEU [2], ο φορέας αιτήθηκε την ένταξη του έργου στην κατηγορία των Έργων Κοινού Ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest, PCIs). Πρόκειται για έργα, τα οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει κατατάξει ως τέτοια βασικής προτεραιότητας για την διασύνδεση της υποδομής του ενεργειακού συστήματος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτά τα έργα είναι επιλέξιμα για να λάβουν δημόσιους πόρους. Η χωρητικότητα της διασύνδεσης θα είναι 3.000 MW και η ροή της ενέργειας θα είναι αμφίδρομη.

ΕΝΕΡΓΕΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Το έργο πρόκειται να μεταφέρει «πράσινη» ηλεκτρική ενέργεια στο σύνολό του, τμήμα της οποίας θα καταναλωθεί από την βιομηχανία στο πλαίσιο της μείωσης του ενεργειακού της κόστους. Ένα άλλο τμήμα θα χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή υδρογόνου από ανανεώσιμες πηγές («πράσινο υδρογόνο»), ενώ ένα άλλο τμήμα της διακινούμενης ενέργειας θα διοχετεύεται στην ΕΕ. Υπό την έννοια αυτή, η διακινούμενη «καθαρή» ενέργεια θα συμβάλει στην επίτευξη των στόχων της ΕΕ για απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα και το ρωσικό φυσικό αέριο. Εκτιμάται ότι με την αφικνούμενη στην Ευρώπη «πράσινη» ενέργεια θα μειωθούν οι εκπομπές του CO2 κατά 9-10 εκατ. τόνους σε ετήσια βάση. Από πλευράς απεξάρτησης από το φυσικό αέριο, υπολογίζεται ότι η διακινούμενη μέσω της διασύνδεσης ηλεκτρική ενέργεια θα μπορεί να αντικαταστήσει 4,5 δισ. κυβικά μέτρα φυσικού αερίου, ήτοι το μεγαλύτερο τμήμα της ζήτησης αερίου στην χώρα μας [3]. Συνέπεια τούτου θα είναι η σημαντική μείωση του κόστους της ηλεκτρικής ενέργειας στον καταναλωτή κάθε κατηγορίας, ενώ το έργο θα προσφέρει και νέες θέσεις εργασίας.

ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΝΟΜΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ

Το έργο ικανοποιεί το κριτήριο που τίθεται στις διατάξεις του Κανονισμού (ΕΕ) 347/2013 [4], αναφορικά με την ενίσχυση της δυναμικότητας μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας και ειδικότερα για την χώρα μας ενισχύει την δυναμικότητα μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας σε γειτονικές μας χώρες (κυρίως Ιταλία και Βουλγαρία) κατά 700 MW και επομένως βρίσκεται στο πεδίο του ενδιαφέροντος της ΕΕ, στο πλαίσιο της ενεργειακής της στρατηγικής. Για τον λόγο αυτό εκτιμάται ότι θα ενταχθεί στην κατηγορία Έργων Κοινού (ενωσιακού) Ενδιαφέροντος, όπως ανωτέρω αναφέρθηκε. Ακολούθως, το έργο έχει ενταχθεί στο Δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης του ENTSO-e [5]. Περαιτέρω, η διασύνδεση πρόκειται να λάβει τις αναγκαίες αδειοδοτήσεις από τον Ρυθμιστή και άλλες Αρχές, ενώ για την υλοποίηση της διασύνδεσης είναι προφανής η συνεργασία τόσο των δυο Ρυθμιστών όσο και των δυο Διαχειριστών Μεταφοράς, Ελλάδος και Αιγύπτου. Η σύναψη του μνημονίου συνεργασίας μεταξύ των δυο χωρών θα συμβάλει αποφασιστικά στην υπερπήδηση των όποιων γραφειοκρατικής φύσης εμποδίων προκύψουν στα επιμέρους στάδια των αδειοδοτήσεων. Ανεξαρτήτως, αν το έργο πρόκειται να κατασκευαστεί και λειτουργήσει μεταξύ ενός κράτους-μέλους και μια τρίτης χώρας, δεν παύει να εξυπηρετεί υπέρτατο σκοπό ενωσιακού δημοσίου συμφέροντος και επομένως πρέπει να τύχει προτεραιότητας από τις αρμόδιες Αρχές, ενώ τα αναφυόμενα προβλήματα πρέπει να επιλύονται άμεσα.

Η όδευση της διασύνδεσης είναι, όπως ήδη έχει εκτεθεί, υποθαλάσσια, θεωρουμένου μάλιστα του στοιχείου τούτου ως πλεονεκτήματος του έργου. Είναι δε προσεκτικά σχεδιασμένη προς αποφυγήν διεθνών εμπλοκών. Η διασύνδεση θα διέλθει από την οριοθετημένη ΑΟΖ Ελλάδος-Αιγύπτου και θα εισέλθει (ίσως) στην ανοικτή θάλασσα για να καταλήξει στα ελληνικά εθνικά ύδατα. Κατά την (ενδεχόμενη) διέλευσή της από την ανοικτή θάλασσα θα τύχουν εφαρμογής οι σχετικές διατάξεις του Δικαίου της Θάλασσας, ενώ (η διέλευση) δεν θα επηρεαστεί από το λεγόμενο τουρκο-λιβυκό «μνημόνιο», δεδομένου ότι αυτό είναι ανυπόστατο, για τους λόγους που έχουν επαρκώς αναλυθεί σε διεθνές επίπεδο (π.χ. έλλειψη δικαιοπρακτικής ικανότητας της προσωρινής κυβέρνησης της Λιβύης για την υπογραφή του, μη έγκρισή του από το Λιβυκό Κοινοβούλιο, μη δυνατότητα επίκλησής του έναντι των τρίτων μη συμβαλλομένων μερών κλπ.).

ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

Το έργο προσφέρει μια σειρά σοβαρών πλεονεκτημάτων για αμφότερες τις χώρες, αλλά και για την ΕΕ γενικότερα. Καταρχάς, ενισχύει την ασφάλεια εφοδιασμού σε αμφότερα τα ηλεκτρικά συστήματα (Ελλάδος και Αιγύπτου). Ακολούθως, παρέχει εναλλακτικές πηγές ενέργειας, η διαφοροποίηση των οποίων συμβάλλει στην εξυπηρέτηση των στόχων για την κλιματική αλλαγή. Με την «πράσινη» ενέργεια που θα διακινείται μέσω της διασύνδεσης θα υπάρξει μερική απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, τα οποία, πέραν της περιβαλλοντικής τους επιβάρυνσης, προκαλούν οικονομικά και γεωπολιτικά προβλήματα στις χώρες καταναλωτές, όπως η Ελλάδα. Στην συνέχεια, με την προτεινόμενη διασύνδεση θα ενωθεί ενεργειακώς η Αφρική με την Ευρώπη, πράγμα σημαντικό για την διακίνηση της ενέργειας που παράγεται εκεί και παραλλήλως η Αίγυπτος θα μετατραπεί σε έναν σημαντικό εξαγωγέα «πράσινης» ενέργειας στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου, ενώ (το έργο) θα επικουρήσει στην σύγκλιση του Αιγυπτιακού Ρυθμιστικού Πλαισίου με το ενωσιακό κεκτημένο, όπως αυτό διατυπώθηκε στο Σύμφωνο Συνεργασίας μεταξύ ΕΕ και Αιγύπτου τον Απρίλιο του 2018 [6].

Το 2021, η εγκατεστημένη ισχύς από ΑΠΕ στην Αίγυπτο ανερχόταν σε 19,2 GW, με προοπτική και κρατικό σχεδιασμό να φθάσει σε 50,5 GW το 2029/30, καλύπτοντας το 42% της συνολικής παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας [7]. Σημειώνεται ότι η Αίγυπτος είναι βασική χώρα παραγωγός πετρελαίου και φυσικού αερίου με σημαντικές εξαγωγές σε άλλες χώρες καταναλωτές, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Το έργο της ηλεκτρικής διασύνδεσης θα συνοδευτεί από την κατασκευή στην Αίγυπτο εκ μέρους του φορέα (Ομίλου Κοπελούζου) σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ συνολικής εγκατεστημένης ισχύος 9,5 GW και συγκεκριμένα αιολικών σταθμών εγκατεστημένης ισχύος 6 GW και φωτοβολταϊκών σταθμών εγκατεστημένης ισχύος 3.5 GW. Τούτο σημαίνει ότι η ήδη προγραμματισμένη ισχύς των ΑΠΕ στην Αίγυπτο θα αυξηθεί και αυτό θα αποτελέσει μια προστιθέμενη ενεργειακή αξία στο ηλεκτρικό σύστημα της χώρας αυτής. Η ανωτέρω προσθήκη της νέας εγκατεστημένης ισχύος θα συμβάλει στην ασφάλεια εφοδιασμού, αφού αφενός δεν θα αφαιρέσει ενέργεια από την παραγόμενη στην Αίγυπτο αρχική ισχύ, αφετέρου θα ενισχύσει την παραγωγή της πράσινης ενέργειας στην χώρα αυτή.

Για την Ελλάδα οι ωφέλειες είναι πολλαπλές και προφανείς. Την καθιστά πρωταγωνιστή διακίνησης «πράσινης» ενέργειας στην Μεσόγειο και προσθέτει μεγάλη ποσότητα ενέργειας από ΑΠΕ που δεν θα μπορούσε να παραχθεί στην ελληνική επικράτεια, λόγω του περιορισμένου του ηλεκτρικού της χώρου, αλλά και λόγω των ποικίλων εμποδίων που αντιμετωπίζει η διείσδυση των ΑΠΕ στην Χώρα μας. Η παραγόμενη και διακινούμενη πράσινη ενέργεια θα προστεθεί στο μερίδιο της χώρας για την επίτευξη του ενωσιακού στόχου που της αναλογεί για το 2030. Ακολούθως, καθιδρύει επιχειρηματική δραστηριότητα στην θάλασσα, ενισχύοντας τα κυριαρχικά δικαιώματα της χώρας με βάση το διεθνές δίκαιο και ειδικότερον το Δίκαιο της Θάλασσας˙ πολλαπλασιάζει την διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας, με ενεργειακό προϊόν που δεν υποβάλλεται στην κάθε φορά βάσανο της μεταβλητότητας των πηγών και των γεωπολιτικών παιγνίων˙ επιταχύνει τον σχεδιασμό της χώρας για απανθρακοποίηση της ηλεκτρικής ενέργειας˙ συμβάλλει στην εξωστρέφεια της ελληνικής επιχειρηματικότητας, αφού η σύλληψη, ο σχεδιασμός, η μελέτη και η υλοποίηση του έργου, αλλά και των σταθμών παραγωγής από ΑΠΕ που θα κατασκευαστούν στην Αίγυπτο, εναπόκεινται σε ελληνικό φορέα.

ΑΝΑΓΚΗ ΓΙΑ ΤΑΧΕΙΑ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΣΗ

Το 2020, από τις στήλες του Foreign Affairs είχαμε αναδείξει τα πλεονεκτήματα του αγωγού EastMed [8]. Έκτοτε, η πρόοδος της υλοποίησης του έργου ανακόπηκε, από λόγους που δεν είχαν να κάνουν με την οικονομική διάσταση, όπως δηλώθηκε, αλλά για την επιθυμία (ανεπιτυχώς) τήρησης γεωπολιτικών ισορροπιών. Ο ρωσο-ουκρανικός πόλεμος απέδειξε ότι η ΕΕ έχει ανάγκη από ταχεία διαφοροποίηση των ενεργειακών της πηγών τόσο σε φυσικό αέριο όσο και ηλεκτρική ενέργεια. Η ηλεκτρική διασύνδεση Ελλάδος-Αιγύπτου εξυπηρετεί σε σημαντικό βαθμό μια σειρά από επείγουσες απαιτήσεις ενωσιακού και εθνικού ενδιαφέροντος και για τον λόγο αυτό πρέπει να αναπτυχθεί το ταχύτερο δυνατόν. Η καθημερινή πραγματικότητα έχει αναδείξει ότι οι καθυστερήσεις σε έργα ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη της οικονομίας και την ευημερία των πολιτών, έχουν σοβαρό τίμημα για τις χώρες. Υπό την έννοια αυτή, οι αρμόδιες Αρχές οφείλουν να επιταχύνουν τις διαδικασίες αδειοδότησης, όταν τα σχετικά αιτήματα υποβάλλονται, καθώς οι καιροί δεν μπορεί να περιμένουν.

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:

*Το άρθρο αυτό δημοσιεύθηκε στο τεύχος αρ. 81 (Απρίλιος - Μάιος 2023) του Foreign Affairs The Hellenic Edition.

[1] Σε μάλλον δυο σημεία για την αποφυγή συμφόρησης.
[2] REPowerEU, πρόκειται για μια ομάδα δράσεων για οικονομικά προσιτή, εξασφαλισμένη και βιώσιμη ενέργεια για την Ευρώπη (Μάιος 2022).
[3] Το 2021, η ζήτηση σε φυσικό αέριο στην χώρα μας ανήλθε σε 6 δισ. κ.μ.
[4] Πρόκειται για το κριτήριο που τίθεται στην παράγραφο 1 (α) του Παραρτήματος IV του Κανονισμού (ΕΕ) 347/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου της 17ης Απριλίου 2013 σχετικά με τις κατευθυντήριες γραμμές για τις διευρωπαϊκές υποδομές, στην κατάργηση της απόφασης 1364/2006/ΕΚ και την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) 713/2009, 714/2009 και 715/2009.
[5] Καταχωρισμένο με αριθμό ΤR 1041 ως GREGY Green Energy Interconnector, https://tyndp2022-project-platform.azurewebsites.net/projectsheets/trans...
[6] Βλ. https://energy.ec.europa.eu/system/files/2018-04/eu-egypt_mou_0.pdf
[7] https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2352484722012446#b4
[8] Βλ. Foreign Affairs, τεύχος Αυγούστου/Σεπτεμβρίου 2020, σελ, 31 επ.

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.

Μπορείτε να ακολουθείτε το Foreign Affairs The Hellenic Edition στο TWITTER στην διεύθυνση www.twitter.com/foreigngr αλλά και στο FACEBOOK, στην διεύθυνση www.facebook.com/ForeignAffairs.gr και στο linkedin στην διεύθυνση https://www.linkedin.com/company/foreign-affairs-the-hellenic-edition