Μπορεί το Καζακστάν να αποτινάξει το κλεπτοκρατικό παρελθόν του;

Όπως υποστηρίξαμε ο John Heathershaw και εγώ στο βιβλίο μας, Dictators Without Borders [3], όταν οι αυταρχικοί της Κεντρικής Ασίας εδραίωσαν την εξουσία στις χώρες τους την δεκαετία του 1990, εκμεταλλεύτηκαν την παγκόσμια οικονομική φιλελευθεροποίηση και την άνοδο της εξωχώριας τραπεζικής και των εταιρειών-κελύφη για να εξάγουν τις τεράστιες περιουσίες που συσσώρευσαν μέσω ιδιωτικοποιήσεων και εξαγορών κρατικών περιουσιακών στοιχείων. Όταν ορισμένοι πρώην του εσωτερικού κύκλου (insiders) του καθεστώτος έγιναν πολιτικοί αντίπαλοι και τράπηκαν σε φυγή στην εξορία, οι κεντρο-ασιατικές κυβερνήσεις καταδίωξαν τους ίδιους και τις περιουσίες τους στο εξωτερικό. Ως αποτέλεσμα, οι αγώνες εξουσίας στο Καζακστάν και σε άλλες χώρες της Κεντρικής Ασίας διεξάγονται εδώ και χρόνια στο εξωτερικό μέσω ακροάσεων ξένης διαιτησίας σε μακρινές δικαστικές αίθουσες, πληροφοριών και διαρροών εγγράφων σε ξένες εφημερίδες, και επιθετικών εκστρατειών δημοσίων σχέσεων.

Το 2013, το [περιοδικό] Forbes υπολόγισε την περιουσία της μεγαλύτερης κόρης του Nazarbayev, Dariga Nazarbayeva, σε 595 εκατομμύρια δολάρια. Η μεσαία κόρη του Nazarbayev, Dinara Kulibayeva, και ο σύζυγός της, Timur Kulibayev, μπήκαν στη λίστα των δισεκατομμυριούχων του περιοδικού το 2021. Οι περιουσίες των θυγατέρων του Nazarbayev, όπως εκείνες άλλων Καζάκων ολιγαρχών είναι κατανεμημένες σε όλο τον κόσμο και συχνά αφορούν σε πολυτελή ακίνητα. Μια πρόσφατη αναφορά της [βρετανικής δεξαμενής σκέψης] Chatham House βρήκε ότι οι ολιγάρχες κατέχουν περισσότερες από 500 εκατομμύρια λίρες (628 εκατομμύρια δολάρια) σε ακίνητα στο κέντρο του Λονδίνου, τα περισσότερα από αυτά αγορασμένα μέσω εταιρειών με εξωχώρια έδρα. Ιδιοκτησίες [αξίας] άνω των 330 εκατομμύρια λιρών (414 εκατομμύρια δολάρια) —συμπεριλαμβανομένης της διεύθυνσης Baker Street 221B που έγινε διάσημη από τον μυθικό πάλαι ποτέ ενοικιαστή της, τον Σέρλοκ Χολμς- πιστεύεται ότι ανήκουν στους ίδιους τους Nazarbayev. Το 2007, βρετανικά media ανέφεραν ότι ο Kulibayev είχε αγοράσει την έκταση του Δούκα της Υόρκης στο Sunninghill για 15 εκατομμύρια λίρες (22 εκατομμύρια δολάρια). Το 2020 μια έρευνα του Radio Free Europe ταυτοποίησε ιδιοκτησίες [αξίας] άνω των 250 εκατομμυρίων δολαρίων, που ανήκουν σε μέλη της οικογένειας Nazarbayev στην Δημοκρατία της Τσεχίας, την Γαλλία, την Ισπανία, την Ελβετία, και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Οι έρευνες για την έκταση της περιουσίας του ίδιου του Nazarbayev αρχίζουν τώρα να αποδίδουν καρπούς. Το OCCRP αποκάλυψε τον Ιανουάριο ότι ο Nazarbayev ελέγχει προσωπικά τέσσερα ιδιωτικά ιδρύματα που περιέχουν συνολικά 8 δισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία -συμπεριλαμβανομένων ξένων ομολόγων, περιφερειακών τραπεζών, τηλεπικοινωνιών, εμπορικών κέντρων, ξενοδοχείων, ακόμη και ενός ιδιωτικού τζετ— όλα αγορασμένα μέσω εταιρειών χαρτοφυλακίου που έχουν έδρα στο Ηνωμένο Βασίλειο και στο Λουξεμβούργο. Μια από αυτές, το Ίδρυμα Nazarbayev (Nazarbayev Foundation), δηλώνει ότι ο πρωταρχικός σκοπός του είναι να υποστηρίξει την εκπαίδευση στο Πανεπιστήμιο Nazarbayev, στην Αστάνα. Σε αντίθεση με τις περισσότερες πανεπιστημιακές δωρεές, ωστόσο, το ίδρυμα δεν δημοσιεύει ετήσιες εκθέσεις, δεν απαριθμεί κανέναν καταπιστευματοδόχο και δεν παρέχει πληροφορίες για τις εξωτερικές δωρεές, αν και του έχουν εγχυθεί δισεκατομμύρια σε κρατικά κεφάλαια. Παρά το καθεστώς μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα τους, παρατηρεί η έκθεση, αυτά τα ιδρύματα «έχουν στην πραγματικότητα μεγαλύτερα επιχειρηματικά χαρτοφυλάκια από πολλούς πολυεθνικούς ομίλους».

Στην δεκαετία του 1990, ο Nazarbayev βρέθηκε ότι ήταν ο αποδέκτης μιας σειράς δωροδοκιών που διοχετεύονταν μέσω ενός δικτύου ελβετικών τραπεζικών λογαριασμών για λογαριασμό μεγάλων Δυτικών εταιρειών πετρελαίου. Το 2013, μια έρευνα της [εφημερίδας] Wall Street Journal ενέπλεξε τον Kulibayev σε ένα σκάνδαλο μίζας που αφορούσε την απόκτηση από την Εθνική Εταιρεία Πετρελαίου της Κίνας (China National Petroleum Corporation) ενός μέρους μιας καζακικής κρατικής εταιρείας ενέργειας. Το 2020, η [εφημερίδα] Financial Times δημοσίευσε μια σειρά εγγράφων που αποκάλυπταν την περίπλοκη και εξαιρετικά προσοδοφόρα χειραγώγηση από τον Kulibayev των ενδιάμεσων εταιρειών που εμπλέκονταν στην κατασκευή του αγωγού Κίνας-Κεντρικής Ασίας. Και μια προηγούμενη έρευνα του OCCRP διαπίστωσε ότι δύο πλούσιοι φίλοι του Nazarbayev είχαν διοχετεύσει 30 εκατομμύρια δολάρια μέσω εξωχώριων δικτύων στην ανεπίσημη τρίτη σύζυγο του Nazarbayev, την Assel Kurmanbayeva.

Κατά ειρωνικό τρόπο, καθώς ο Tokayev προετοιμάζεται να διεξαγάγει μια παγκόσμια εκστρατεία για να ανακτήσει τον κλεμμένο πλούτο του Καζακστάν, πιθανώς θα αντλήσει από τις εμπειρίες της κυβέρνησής του στην καταδίωξη των εξόριστων πολιτικών αντιφρονούντων και των insiders του καθεστώτος που έγιναν πληροφοριοδότες. Αυτές περιλαμβάνουν μια επιθετική εκστρατεία εναντίον του πρώην γαμπρού του Nazarbayev, του Rakhat Aliyev, ο οποίος πέθανε υπό μυστηριώδεις συνθήκες σε μια αυστριακή φυλακή το 2015, ενώ περίμενε την έκδοσή του στο Καζακστάν. Ομοίως, η καζακική κυβέρνηση έχει δαπανήσει εκατοντάδες εκατομμύρια κυνηγώντας σε όλο τον κόσμο την περιουσία του Mukhtar Ablyazov, πρώην προέδρου της BTA Bank του Καζακστάν, ο οποίος τελικά έγινε εξόριστος ηγέτης της αντιπολίτευσης. Σύμφωνα με τις καζακικές Αρχές, ο Ablyazov υπεξαίρεσε δισεκατομμύρια προτού τραπεί σε φυγή από το Καζακστάν για [να ζητήσει] πολιτικό άσυλο στην Γαλλία.