Η Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου του FRONTEX για το 2023-2024

Ο «Οργανισμός Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής» –περισσότερο γνωστός με την ξένη του ονομασία FRONTEX από τον γαλλικό όρο «Frontières extérieures»– έχει ως έδρα την πρωτεύουσα της Πολωνίας, Βαρσοβία, και ιδρύθηκε στις 26 Οκτωβρίου 2004 με την αρχική ονομασία «Ευρωπαϊκός Οργανισμός για την Διαχείριση της Επιχειρησιακής Συνεργασίας στα Εξωτερικά Σύνορα των Κρατών-Μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης», δυνάμει του Κανονισμού 2007/2004 του Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) [2]. Η σημερινή του ονομασία καθιερώθηκε στις 14 Σεπτεμβρίου 2016 δυνάμει του Κανονισμού 2016/1624 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ [3], ενώ η τελευταία τροποποίηση της εντολής (mandate) του έλαβε χώρα στις 13 Νοεμβρίου 2019 δυνάμει του Κανονισμού 2019/1896 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της ΕΕ [4].

Μετανάστες περιμένουν να αποβιβαστούν από ένα σκάφος της Frontex, της συνοριακής υπηρεσίας της ΕΕ, καθώς φτάνουν στο λιμάνι της Μυτιλήνης στην Λέσβο, στην Ελλάδα, στις 5 Μαρτίου 2016. REUTERS/Hannibal Hanschke
-----------------------------------------------------------------

Ο εν λόγω Οργανισμός αποτελεί την πρώτη ένστολη υπηρεσία επιβολής νόμου της ΕΕ και συνάμα τον επιχειρησιακό της βραχίονα, υποστηρίζει τα κράτη-μέλη της ΕΕ και τις χώρες που περιλαμβάνονται στην Σύμβαση Σένγκεν [5] στην διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ και την καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος, και έχει ως αποστολή (Εικόνα 1): «Μαζί με τα Κράτη-Μέλη, την εξασφάλιση ασφαλών και λειτουργικών εξωτερικών συνόρων τα οποία παρέχουν ασφάλεια» [6].

Εικόνα 1: Τα επιμέρους έργα της αποστολής του FRONTEX. Πηγή: https://frontex.europa.eu/about-frontex/who-we-are/tasks-mission/
--------------------------------------------------------------------------------------

Ο Οργανισμός διοικείται από έναν Εκτελεστικό Διευθυντή, ο οποίος υποβοηθείται στα καθήκοντά του από τρεις (3) Αναπληρωτές Εκτελεστικούς Διευθυντές, έναν ανεξάρτητο Αξιωματικό Θεμελιωδών Δικαιωμάτων (υπαγόμενο απευθείας στο Διοικητικό Συμβούλιο), και το Συμβουλευτικό Φόρουμ [7]. Η οργανωτική του δομή (Εικόνα 2) περιλαμβάνει ένα Γραφείο Εκτελεστικής Διαχείρισης, διάφορα επιμέρους Γραφεία, τις μόνιμες εγκαταστάσεις του Αρχηγείου του Οργανισμού, και τις ακόλουθες εννέα Διευθύνσεις:
1.Διεύθυνση Επίγνωσης της Κατάστασης και Παρακολούθησης.
2.Διεύθυνση Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Συνεργασίας.
3.Διεύθυνση Επιχειρησιακής Αντίδρασης.
4.Ευρωπαϊκό Κέντρο Επιστροφών.
5.Διεύθυνση Οικοδόμησης Ικανοτήτων.
6.Διεύθυνση Διαχείρισης Ανάπτυξης Δυνάμεων.
7.Διεύθυνση Κεντρικής Μονάδας ETIAS.
8.Διεύθυνση Οικονομικών, Ψηφιακών Υπηρεσιών και Ασφάλειας.
9.Κέντρο Υποστήριξης Διακυβέρνησης.

Εικόνα 2: Η οργανωτική δομή του FRONTEX. Πηγή: https://frontex.europa.eu/about-frontex/who-we-are/structure/
------------------------------------------------------------------------

Ο FRONTEX διεξάγει θαλάσσιες, χερσαίες και αεροπορικές επιχειρήσεις κυρίως στην Ισπανία, την Ιταλία, την Βουλγαρία, την Ελλάδα, την Αλβανία, και το Μαυροβούνιο (Εικόνα 3), ενώ σε περίπτωση ανάγκης διεξάγει και αποστολές έρευνας και διάσωσης (search and rescue). Επιπλέον, από το 2020 έχει υλοποιήσει μια σειρά δράσεων η οποία έχει συμβάλλει στην αναβάθμισή του, όπως η πρόσληψη προσωπικού για την δημιουργία Μόνιμου Σώματος (Standing Corps), η εκπαίδευση του προσωπικού στην χρήση του συστήματος ETIAS (European Travel Information and Authorisation System) [8], και η διεξαγωγή αυτόνομων επιχειρήσεων επιστροφών [9].

Εικόνα 3: Η έδρα και οι περιοχές διεξαγωγής επιχειρήσεων του FRONTEX. Πηγή:https://frontex.europa.eu/assets/Publications/General/Agency_at_Glance/2020/TT0120437ELN_002.pdf
--------------------------------------------------------

Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ

Όσον αφορά την ανάλυση κινδύνου (risk analysis) αξίζει να σημειωθεί ότι –ως διαδικασία– αποτελεί την αφετηρία για όλες τις δραστηριότητες του Οργανισμού, συμβάλλοντας στον εντοπισμό τάσεων και την αναγνώριση κινδύνων μέσα από την συλλογή δεδομένων από μια πληθώρα δρώντων, όπως τα κράτη-μέλη και τις υπηρεσίες της ΕΕ, τις χώρες εταίρους, άλλους διεθνείς οργανισμούς καθώς και πληροφορίες από ανοιχτές πηγές (open source intelligence) [10]. Ο FRONTEX μάλιστα, όσον αφορά την διαχείριση των εξωτερικών συνόρων, ορίζει τον κίνδυνο ως: «[…] το μέγεθος και ενδεχόμενο εμφάνισης μιας απειλής που λαμβάνει χώρα στα εξωτερικά σύνορα, δεδομένων των λαμβανομένων μέτρων που υπάρχουν στα σύνορα και εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία θα επηρεάσει την εσωτερική ασφάλεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την ασφάλεια στα εξωτερικά σύνορα, την βέλτιστη ροή τακτικών επιβατών ή η οποία θα επιφέρει ανθρωπιστικές συνέπειες» [11].

Η μεθοδολογία που ακολουθείται (Εικόνα 4) από τον Οργανισμό κατά την ανάλυση κινδύνου είναι αυτή που περιγράφεται στο Κοινό Μοντέλο Ολοκληρωμένης Ανάλυσης Κινδύνου (Common Integrated Risk Analysis Model - CIRAM) κατά την οποία: «Οι κίνδυνοι προσδιορίζονται -και ακολούθως αξιολογούνται- βάσει του επιπέδου απειλής, τρωτότητας και επίπτωσής τους, στη συνέχεια δε γνωστοποιούνται στους φορείς λήψης αποφάσεων» [12].

Εικόνα 4: Σχηματική απεικόνιση της μεθοδολογίας ανάλυσης κινδύνου. Πηγή: https://frontex.europa.eu/what-we-do/monitoring-and-risk-analysis/ciram/
-------------------------------------------------------------------------

Ανάλογα δε με το επίπεδο στο οποίο πραγματοποιείται η ανάλυση κινδύνου και τους αποδέκτες αυτής, διακρίνεται σε Στρατηγική Ανάλυση, Επιχειρησιακή Ανάλυση, και Ανάλυση Τρίτων Χωρών. Η Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου (Annual Risk Analysis) την οποία πραγματεύεται το παρόν άρθρο, εμπίπτει στην πρώτη κατηγορία, καθώς απευθύνεται στους λήπτες απόφασης (decision-makers) στρατηγικού επιπέδου όλων αρμόδιων οργάνων και υπηρεσιών της ΕΕ. Η πρώτη Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου του FRONTEX δημοσιεύτηκε το 2010 [13], ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο εν λόγω Οργανισμός έχει εκπονήσει σημαντικό αριθμό αντίστοιχων εγγράφων για τις περιοχές των Δυτικών Βαλκανίων, των κρατών της Ανατολικής Εταιρικής Σχέσης (Eastern Partnership) και της Αφρικής [14].

Η ΕΤΗΣΙΑ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΓΙΑ ΤΟ 2023-2024

Η Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου του FRONTEX για το 2023-2024 (Εικόνα 5) δημοσιεύτηκε στην επίσημη ιστοσελίδα του Οργανισμού στις 4 Σεπτεμβρίου 2023, είναι ένα έγγραφο πενήντα εννέα σελίδων και αποτελείται από επτά μέρη, τα οποία συνοδεύονται από μια πληθώρα πινάκων με χρήσιμα στατιστικά στοιχεία, από τα οποία αντλήθηκαν οι πληροφορίες που παρατίθενται. Σύμφωνα με την σχετική ανακοίνωση του Οργανισμού το έγγραφο: «[…] εμπεριέχει προβλέψεις των παραγόντων που επηρεάζουν τα μελλοντικά μεταναστευτικά μοτίβα, καθώς και των πιθανών αλλαγών στα μοτίβα λαθρεμπορίας και διακίνησης ανθρώπων. […] Η έκθεση εξετάζει επίσης την πλαστογραφία εγγράφων, την τρομοκρατία και άλλα διασυνοριακά εγκλήματα, από το λαθρεμπόριο ναρκωτικών και πυροβόλων όπλων έως την εμπορία ανθρώπων. […] εντοπίζει επερχόμενες προκλήσεις, μεταξύ των οποίων είναι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της συνεχιζόμενης σύγκρουσης στην Ουκρανία και η πιθανή στρατηγική χρήση της παράτυπης μετανάστευσης» [15].

Εικόνα 5: Το Εξώφυλλο της ετήσιας Ανάλυσης Κινδύνου για το 2023/3024. Πηγή: https://frontex.europa.eu/assets/Publications/Risk_Analysis/Risk_Analysi...
-------------------------------------------------------------

Το πρώτο μέρος του εν λόγω εγγράφου είναι ο Πρόλογος, στον οποίο ο Εκτελεστικός Διευθυντής του Οργανισμού Hans Leijtens επισημαίνει την διαρκώς εξελισσόμενη πολυπλοκότητα και τις προκλήσεις που υφίστανται στα εξωτερικά σύνορα, την ανάγκη για αξιόπιστη και έγκαιρη ανάλυση, ευελιξία και προσαρμοστικότητα, δημιουργική προσέγγιση των ζητημάτων, ενισχυμένη συνεργασία, και οικοδόμηση των αναγκαίων ικανοτήτων. Επιπλέον τονίζει το γεγονός ότι το ενδιαφέρον έχει μετατοπιστεί πλέον στην Κεντρική Μεσόγειο, αλλά και πως ο πόλεμος στην Ουκρανία και η εχθρότητα της Ρωσίας και της Λευκορωσίας σε συνδυασμό με την αμφιθυμία άλλων διεθνών δρώντων έχει καταστήσει την διαχείριση των ευρωπαϊκών συνόρων περισσότερο δυσχερή. Ως λύση προτάσσει την ενίσχυση της συνεργασίας και τον διαμοιρασμό των πληροφοριών μεταξύ των κρατών-μελών, καθώς και την αξιοποίηση των συμπερασμάτων της Ετήσιας Ανάλυσης Κινδύνου για το 2023-2024.

Η Επιτελική Σύνοψη αποτελεί το δεύτερο μέρος του εξεταζόμενου εγγράφου και περιλαμβάνει τέσσερα επιμέρους τμήματα τα οποία αντιπροσωπεύουν τα κυριότερα σημεία της Ετήσιας Ανάλυσης Κινδύνου. Στο πρώτο τμήμα το οποίο φέρει τον τίτλο «Οι ταραχώδεις προοπτικές απαιτούν αποτελεσματική ανάπτυξη του Μόνιμου Σώματος» επισημαίνεται ότι ο FRONTEX θα δοκιμαστεί από μελλοντικές κρίσεις και ότι η αστάθεια των χωρών Ανατολικά και Νότια της Ευρώπης μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση των μεταναστευτικών ροών και της παράνομης διακίνησης. Στο δεύτερο τμήμα με τίτλο «Η αύξηση της διασυνοριακής εγκληματικότητας και του λαθρεμπορίου μεταναστών απαιτούν νέα μέτρα αντιμετώπισης» τονίζεται ότι βασικά αίτια του λαθρεμπορίου είναι η οικονομική ύφεση, η κλιματική αλλαγή, οι συγκρούσεις, και η δημογραφική πίεση στις χώρες προέλευσης, καθώς και το γεγονός ότι τα εγκληματικά δίκτυα προσαρμόζονται στις νέες συνθήκες και εκμεταλλεύονται τις νέες τεχνολογίες. Στο τρίτο τμήμα με τίτλο «Οι αποφάσεις επιστροφών και οι πραγματικές επιστροφές συνεχίζουν να αποκλίνουν» αναδεικνύεται η ανάγκη για ένα κοινό σύστημα επιστροφών και την ψηφιοποίηση των διαδικασιών, ενώ το τέταρτο τμήμα με τίτλο «Με την αυξανόμενη κινητικότητα, τα παλιά τρωτά σημεία των συνοριακών ελέγχων μπορεί να επανεμφανιστούν» κρούει το κώδωνα του κινδύνου, ειδικά μετά την επαναφορά της κινητικότητας στα επίπεδα της προ-COVID εποχής.

Εικόνα 6: Απεικόνιση του μεγέθους των μεταναστευτικών διαδρόμων προς την ΕΕ για το 2022. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
---------------------------------------------------------------------

Το τρίτο μέρος του εξεταζόμενου εγγράφου είναι η Εισαγωγή, στην οποία αναφέρεται η μεθοδολογία (CIRAM) που χρησιμοποιήθηκε, το γεγονός ότι οι κίνδυνοι ομαδοποιήθηκαν σε τρεις κατηγορίες, ότι το 2022 αναφέρθηκαν από τα κράτη-μέλη περίπου 332.000 παράνομες διελεύσεις συνόρων (ο μεγαλύτερος αριθμός που έχει καταγραφεί μετά το 2016), ότι οι διάδρομοι των Δυτικών Βαλκανίων, της Κεντρικής και Ανατολικής Μεσογείου αποτέλεσαν τους κύριους μεταναστευτικούς διαδρόμους για το 2022 (Εικόνα 6), αλλά και ότι ο πόλεμος στην Ουκρανία οδήγησε στην γρηγορότερη μετατόπιση πληθυσμών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με περίπου 13.000.000 άτομα να εισέρχονται στην ΕΕ, από τα οποία τα περισσότερα ήταν γυναικόπαιδα.

ΠΑΡΑΤΥΠΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ

Το τέταρτο μέρος της Ετήσιας Ανάλυσης Κινδύνου για το 2023-2024 αφορά την Παράτυπη Μετανάστευση. Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμη η αναφορά στο γεγονός ότι αν και αρχικά για τα άτομα που εισέρχονταν ή/και παρέμεναν σε ένα κράτος χωρίς την προβλεπόμενη άδεια/διαδικασία χρησιμοποιούνταν οι όροι «λαθρομετανάστης» και «παράνομος μετανάστης», τελικά επικράτησε η χρήση των όρων «παράτυπος μετανάστης» ή «μετανάστης χωρίς χαρτιά» [16] ή «υπήκοος τρίτης χώρας» (για την ΕΕ) επειδή οι αρχικοί όροι: «[…] έχουν ποινική χροιά, η παράτυπη είσοδος σε μια χώρα ή η παράτυπη παραμονή δεν αποτελεί ποινικό αδίκημα αλλά παράβαση διοικητικών κανονισμών. Πέραν αυτού, νομικά και ηθικά, μια πράξη μπορεί να είναι νόμιμη ή παράνομη αλλά ένα πρόσωπο όχι» [17].

Εικόνα 7: Η κατανομή των παράτυπων θαλάσσιων εισόδων του 2021 και 2022 κατά εθνικότητα. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
----------------------------------------------------------------------------------------

Όσον αφορά την παράτυπη μετανάστευση στα θαλάσσια σύνορα, ο συνολικός αριθμός παράτυπων εισόδων το 2022 αυξήθηκε κατά 31% σε σχέση με το προηγούμενο έτος. Επιπλέον παρατηρήθηκε είσοδος από νέες οδούς από τον Λίβανο και την Συρία, ενώ ο διάδρομος της Κεντρικής Μεσογείου σημείωσε τις περισσότερες εισόδους με ποσοστό 71% του συνολικού αριθμού με την Βόρεια Αφρική να ασκεί σημαντική πίεση ως προς τις μεταναστευτικές ροές, η οποία ωστόσο δεν είναι τόσο εμφανής λόγω του μεγάλου αριθμού αποτροπών. Επίσης, διαπιστώθηκε αύξηση στο ποσοστό των «ευάλωτων» ατόμων –τα περισσότερα από τα οποία ήταν γυναικόπαιδα και ασυνόδευτοι ανήλικοι προερχόμενα από την Αίγυπτο– ενώ ως προς τον συνολικό αριθμό η συντριπτική πλειοψηφία ήταν άνδρες. Όσον αφορά την εθνικότητα, οι περισσότερες είσοδοι αφορούσαν άτομα από την Αίγυπτο, την Τυνησία, και το Μπαγκλαντές (Εικόνα 7). Η χρήση, τέλος, νέων πλωτών μέσων (ψαροκάικα, μεταλλικές βάρκες, jetski, κ.ά.), –η οποία ενδέχεται να μειώσει την εξάρτηση των μεταναστευτικών ροών από τις καιρικές συνθήκες– σε συνδυασμό με την αύξηση των τεχνητών εμποδίων στο ευρωπαϊκό έδαφος, τις δυσχερείς κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και την αύξηση των πτήσεων, ενδέχεται να οδηγήσει σε περαιτέίρω αύξηση των θαλάσσιων μεταναστευτικών ροών για το 2023/2024 στους διαδρόμους της Ανατολικής και Κεντρικής Μεσογείου μέσω της Τουρκίας, του Λιβάνου και της Συρίας.

Σχετικά με την παράτυπη μετανάστευση στα χερσαία σύνορα, ο εντοπισμός των παράτυπων εισόδων το 2022 αυξήθηκε κατά 110% σε σχέση με το προηγούμενο έτος, γεγονός που υποδηλώνει ότι παρά τον σχετικά μικρό αριθμό η «μεταναστευτική πίεση» ήταν μεγάλη, κυρίως στο διάδρομο των Δυτικών Βαλκανίων και στα σύνορα της Ουκρανίας (κυρίως νέοι στρατεύσιμης ηλικίας). Ανάλογα με την εθνικότητα, οι περισσότερες είσοδοι αφορούσαν άτομα από την Συρία, το Αφγανιστάν και την Τουρκία (Εικόνα 8), ενώ ως προς τον συνολικό αριθμό μεταναστών η συντριπτική πλειοψηφία ήταν και πάλι άνδρες. Επιπλέον, η αλλαγή του καθεστώτος για έκδοση visa σε ορισμένες χώρες ενδεχομένως να οδηγήσει σε μείωση των παράτυπων χερσαίων εισόδων στο μέλλον, ωστόσο ο πόλεμος στην Ουκρανία μπορεί ανά πάσα στιγμή να οδηγήσει σε νέα αύξηση των μεταναστευτικών ροών. Τέλος, ο FRONTEX αναφέρει ότι η παράτυπη μετανάστευση ενδέχεται να χρησιμοποιηθεί ως εργαλείο άσκησης πίεσης προς την ΕΕ, αλλά και ότι το ενδεχόμενο στοχοποίησης πυρηνικών εγκαταστάσεων στην Ουκρανία από πρόθεση ή ατύχημα με συνέπεια την πυρηνική μόλυνση είναι πλέον πιο πιθανό.

Εικόνα 8: Η κατανομή των παράτυπων χερσαίων εισόδων του 2021 και 2022 κατά εθνικότητα. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
-------------------------------------------------------------------------

Όσον αφορά τις κρυφές εισόδους, το 2022 σημειώθηκε μείωση κατά 36% σε σχέση με το προηγούμενο έτος –τόσο στην ξηρά όσο και στην θάλασσα– με ελάχιστη αύξηση στα χερσαία σύνορα με την Τουρκία, τη Μολδαβία, και την Ουκρανία, ενώ το 60% των περιπτώσεων σημειώθηκε στα Δυτικά Βαλκάνια. Τα άτομα που εισήλθαν κρυφά το 2022 ήταν κυρίως άνδρες (94%) κάτω των 34 ετών (59%), ενώ η εθνικότητά τους ήταν ως επί το πλείστον από το Αφγανιστάν (33%), την Συρία (15%), και την Τουρκία (10%). Το μέσο εισόδου, στις περισσότερες περιπτώσεις ήταν να κρύβονταν μέσα και κάτω από φορτηγά (66%) και μέσα σε πλοία ferries. Οι κρυφές είσοδοι ενδέχεται να αυξηθούν το 2023/2024, ενώ οι νέες μέθοδοι που χρησιμοποιούνται ειδικά στην ξηρά απαιτούν χρήμα και χρόνο για την βέλτιστη αντιμετώπισή τους. Η συνεργασία, ωστόσο, με τα τελωνεία μπορεί να συμβάλλει στον εντοπισμό τους, καθώς οι περισσότερες περιπτώσεις εντοπίζονται από αυτά λόγω της φύσης τους και του ειδικού εξοπλισμού. Σημαντικός, τέλος, είναι και ο ρόλος των ελέγχων εξόδου από γειτονικές χώρες, ο οποίος μπορεί να ενισχυθεί με την ανάπτυξη προσωπικού του Οργανισμού κατόπιν συναίνεσης.

Εικόνα 9: Απεικόνιση των περιπτώσεων εντοπισμού πλαστογραφίας εγγράφων στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ για το 2022 ανά εθνικότητα του κατόχου τους. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
------------------------------------------------------------

Σχετικά με την πλαστογραφία εγγράφων, οι περιπτώσεις κατά το 2022 αυξήθηκαν κατά 5% σε σχέση με το 2021, κυρίως λόγω της άρσης των περιοριστικών μέτρων για τις μετακινήσεις (λόγω COVID-19) και του πολέμου στην Ουκρανία. Η πλαστογραφία αφορούσε κυρίως διαβατήρια και ταυτότητες, και δευτερευόντως διπλώματα οδήγησης και άδειες κυκλοφορίας οχημάτων. Σημαντικός αριθμός περιπτώσεων με πλαστή σφραγίδα συνόρων προέρχονταν από τα Δυτικά Βαλκάνια, ενώ οι περισσότερες περιπτώσεις πλαστών σφραγίδων και αδειών παραμονής εντοπίστηκαν σε Ρώσους πολίτες. Οι χώρες με τα περισσότερα πλαστά έγγραφα ήταν (κατά σειρά) η Αλβανία, η Ουκρανία, και το Ιράν, ενώ στα αεροδρόμια το 2022 εντοπίστηκαν αρκετές περιπτώσεις από την Ινδία και το Πακιστάν με αφετηρία διεθνή αεροδρόμια της Αραβικής χερσονήσου. Ο εντοπισμός περιπτώσεων πλαστογραφίας εγγράφων στα χερσαία εξωτερικά σύνορα της ΕΕ το 2022 αυξήθηκε κατά 50% σε σχέση με το 2021, ενώ ο αντίστοιχος στα θαλάσσια αυξήθηκε ελάχιστα. Η πλαστογραφία εγγράφων στις δευτερεύουσες μετακινήσεις παρέμεινε σταθερός, με τις περισσότερες περιπτώσεις να εντοπίζονται σε αεροπορικά μέσα με προορισμό την Ιρλανδία και τις κυριότερες χώρες προέλευσης να περιλαμβάνουν την Συρία, την Τουρκία, και την Αλβανία. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου ο FRONTEX σκοπεύει να εκπαιδεύσει το προσωπικό του πάνω στις νέες μεθόδους που χρησιμοποιούνται και να εξοπλιστεί με μηχανήματα νέας τεχνολογίας για τον αποτελεσματικότερο εντοπισμό των πλαστών εγγράφων.

ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ-ΕΠΙΣΤΡΟΦΕΣ

Το πέμπτο μέρος της Ετήσιας Ανάλυσης Κινδύνου για το 2023-2024 αφορά στις δευτερεύουσες μετακινήσεις [18] και τις επιστροφές. Το 2022 σημειώθηκαν οι περισσότερες δευτερεύουσες μετακινήσεις (Εικόνα 10) μετά το 2016 –αυξημένες κατά 92% σε σχέση με το 2021– κυρίως μέσω των Δυτικών Βαλκανίων από άτομα προερχόμενα κατά βάση από το Αφγανιστάν και την Συρία, και δευτερευόντως από τη Νότια Αφρική, την Ασία, και την Λατινική Αμερική. Οι μετανάστες που συλλαμβάνονται εντός της ΕΕ ή περιοχής Σένγκεν, συχνά επιχειρούν να συνεχίσουν τη μετακίνησή τους ζητώντας άσυλο και στην συνέχεια διαφεύγοντας. Τα αίτια των δευτερευουσών μετακινήσεων αφορούν στους διαφορετικούς ρυθμούς αναγνώρισης ασύλου ανά εθνικότητα, τις συνθήκες διαβίωσης και ενσωμάτωσης, καθώς και τις συνθήκες υποδοχής. Όσον αφορά το 2023, οι εν λόγω μετακινήσεις αναμένεται να παραμείνουν σε υψηλά επίπεδα ή ακόμα και να αυξηθούν.

Εικόνα 10: Γράφημα των δευτερευουσών μετακινήσεων από το 2019-2023. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
-------------------------------------------------------------------

Όσον αφορά τις επιστροφές, ο αριθμός τους το 2022 αυξήθηκε ελάχιστα (1,6%) σε σχέση με το 2021 (Εικόνα 11) κυρίως λόγω του πολέμου στην Ουκρανία, καθώς κατά το διάστημα 2018-2022 οι Ουκρανοί πολίτες αντιπροσώπευαν την εθνικότητα με τις περισσότερες επιστροφές. Προβληματισμό προκαλεί επίσης ότι ο αριθμός των αποφάσεων επιστροφών το 2022 αυξήθηκε κατά 9% σε σχέση με το προηγούμενο έτος (Εικόνα 11), γεγονός που οφείλεται στις μακροχρόνιες διοικητικές και δικαστικές διαδικασίες, την «διαφυγή» των αιτούντων άσυλο, την ανεπάρκεια σε σχετικούς πόρους, και την έλλειψη συνεργασίας από ορισμένα κράτη όπως αυτά της Δυτικής Αφρικής.

Εικόνα 11: Γράφημα των επιστροφών και των αποφάσεων επιστροφών από το 2011-2022. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
--------------------------------------------------------------------------

ΔΙΑΣΥΝΟΡΙΑΚΟ ΕΓΚΛΗΜΑ

Το έκτο μέρος της Ετήσιας Ανάλυσης Κινδύνου για το 2023-2024 αφορά το διασυνοριακό έγκλημα. Το λαθρεμπόριο παράνομων ναρκωτικών ουσιών, αν και το 2022 μειώθηκε σε σχέση με το 2021, παρέμεινε μια σοβαρή απειλή για την ασφάλεια των κρατών-μελών της ΕΕ. Οι περισσότερες περιπτώσεις αφορούσαν (κατά ποσότητα) κατασχέσεις ινδικής κάνναβης (κυρίως μέσω θαλάσσης), κοκαΐνης (κυρίως μέσω θαλάσσης), μαριχουάνα (κυρίως μέσω ξηράς). και ηρωίνης (κυρίως μέσω ξηράς). Αξίζει να σημειωθεί. Μάλιστα. ότι οι περιπτώσεις κατάσχεσης κοκαΐνης διπλασιάστηκαν για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά, ενώ η χρήση πληροφοριών ανοιχτής πηγής συνέβαλε στην αύξηση της αποτελεσματικότητας του Οργανισμού. Οι κυριότερες περιοχές/χώρες προέλευσης των ναρκωτικών ήταν η Λατινική Αμερική, η Αφρική, και το Αφγανιστάν (μέσω Ιράν, Τουρκίας, και των Δυτικών Βαλκανίων).

Εικόνα 12: Γράφημα των συλλήψεων παράνομων ναρκωτικών ουσιών από το 2020-2022. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
-------------------------------------------------------------------

Σχετικά με το λαθρεμπόριο όπλων, οι περισσότερες συλλήψεις αφορούσαν περιπτώσεις προσωπικής χρήσης και όχι εμπόριο όπλων. Αν και ο αριθμός των συλλήψεων αυξήθηκε, ο αντίστοιχος αριθμός των όπλων που κατασχέθηκε μειώθηκε. Επιπλέον στην ανάλυση αναφέρεται ότι η μεγάλη διασπορά στρατιωτικών όπλων, πυρομαχικών, και εκρηκτικών λόγω του πολέμου στην Ουκρανία ενδέχεται να διοχετευτεί στη μαύρη αγορά. Όσον αφορά τον τρόπο διακίνησης, τα περισσότερα όπλα και πυρομαχικά φαίνεται να διακινούνται μέσω αέρος, και δευτερευόντως μέσω θαλάσσης για τα όπλα, και ξηράς για τα πυρομαχικά (Εικόνα 13). Όσον αφορά το 2023-2024, οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει μεγάλο μέρος των πολιτών ενδέχεται να οδηγήσει στην αύξηση του λαθρεμπορίου όπλων, το οποίο συνδέεται στενά με το εμπόριο παράνομων ναρκωτικών ουσιών που προαναφέρθηκε.

Εικόνα 13: Γράφημα των συλλήψεων και κατασχεθέντων ποσοτήτων όπλων και πυρομαχικών για το 2022. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
-----------------------------------------------------------------------

Όσον αφορά τον εντοπισμό κλεμμένων οχημάτων και ανταλλακτικών, ο αριθμός των σχετικών περιπτώσεων το 2022 αυξήθηκε σημαντικά σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Οι περισσότερες περιπτώσεις (44%) εντοπίστηκαν στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ –με τα Δυτικά Βαλκάνια να αντιπροσωπεύουν το 33%– ενώ οι περιπτώσεις κλοπών στη Νοτιοανατολική Ευρώπη διπλασιάστηκε το 2022 σε σχέση με το 2021. Το 2023-2024 ο πόλεμος στην Ουκρανία ενδέχεται να οδηγήσει σε αύξηση των περιπτώσεων κλοπής, λόγω της αυξημένης ζήτησης που υπάρχει ως συνέπεια των εκτεταμένων ζημιών που προκλήθηκαν.

Εικόνα 14: Γράφημα των κατασχεθέντων κλεμμένων οχημάτων για το 2022. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
---------------------------------------------------------

Για το λαθρεμπόριο τσιγάρων, οι σχετικές περιπτώσεις αυξήθηκαν το 2022, ενώ η κυριότερη αιτία –σύμφωνα με την Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου του Οργανισμού– είναι οι διαφορετικές τιμές μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ. Ο σημαντικότερος αντίκτυπος του εν λόγω λαθρεμπορίου σχετίζεται με την φοροδιαφυγή και την διασύνδεση με άλλες παράνομες δραστηριότητες, και ο κύριος τρόπος διακίνησης (περίπου 70%) είναι μέσω ξηράς. Το 2023-2024, αν και η γενική κατανάλωση τσιγάρων φαίνεται να μειώνεται, η γενικότερη αύξηση των τιμών πολύ πιθανόν να τροφοδοτήσει περαιτέρω τη μαύρη αγορά.

Εικόνα 15: Γράφημα των κατασχεθέντων περιπτώσεων/ποσοτήτων τσιγάρων και καπνού για το 2022. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
--------------------------------------------------------------------------------

Στην εμπορία ανθρώπων, η ΕΕ αποτελεί για τα θύματα τόσο περιοχή προέλευσης όσο και περιοχή προορισμού. Σύμφωνα δε με την Eurostat, το 41% των θυμάτων είναι υπήκοοι τρίτων κρατών, το 68% γυναίκες/κορίτσια, ενώ το 56% των περιπτώσεων αφορά σεξουαλική εκμετάλλευση και το 29% εργατική, κυρίως από χώρες της Βόρειας Αφρικής. Το 2023-2024, η εμπορία ανθρώπων αναμένεται να αυξηθεί, καθώς η πολιτική, οικονομική και κοινωνική κατάσταση στη Βόρεια Αφρική και Μέση Ανατολή εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα δυσχερής.

Εικόνα 16: Γράφημα των περιπτώσεων εμπορίας ανθρώπων από το 2019-2021. Πηγή: Ανάλυση Κινδύνου FRONTEX για το 2023/3024
--------------------------------------------------------------------------

Για την τρομοκρατία, η ετήσια ανάλυση κινδύνου αναφέρει ότι έχει αυξηθεί σε ορισμένες περιοχές της Αφρικής (όπως το Sahel) κατά τα τελευταία χρόνια, με τις τρομοκρατικές οργανώσεις Al-Qaeda και τον ISIS να προσπαθούν να εκμεταλλευτούν την αστάθεια που επικρατεί για να διεισδύσουν στις εν λόγω περιοχές με σκοπό να δημιουργήσουν νέα δίκτυα εκμεταλλευόμενες τις μεταναστευτικές ροές. Στην περιοχή του Λεβάντε, ο ISIS εξακολουθεί να διατηρεί την παρουσία του, ενώ στην Συρία λαμβάνει χώρα στρατολόγηση σημαντικού αριθμού εκτοπισμένων ατόμων. Στην Ουκρανία ενδέχεται να αναπτυχθούν κινήματα εναντίον της ΕΕ, ενώ στο Αφγανιστάν η κατάσταση ιδιαίτερα πολύπλοκη. Γενικότερα, η τρομοκρατία αποτελεί μια συνεχιζόμενη απειλή σε στρατηγικό επίπεδο, καθώς το ιδεολογικό της υπόβαθρο θα συνεχίσει να υποκινεί τρομοκρατικές επιθέσεις ανά την υφήλιο.

ΔΙΔΑΓΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Στο έβδομο μέρος της Ετήσιας Ανάλυσης Κινδύνου για το 2023-2024 το οποίο αφορά τη μελλοντική κατάσταση στην ΕΕ, αναφέρονται τα ακόλουθα γενικά συμπεράσματα:
1. Η παράτυπη μετανάστευση στην Ευρώπη αναμένεται να αυξηθεί λόγω των δυσχερών κοινωνικοοικονομικών συνθηκών.
2.Η μετανάστευση είναι πολύ πιθανό να εργαλειοποιηθεί στα ανατολικά σύνορα (και όχι μόνο) της ΕΕ.
3.Ο κινητήριος μοχλός του οργανωμένου εγκλήματος είναι η αυξημένη ζήτηση των αντίστοιχων προϊόντων που επικρατεί μετά την πανδημία του COVID-19.

Επιπλέον, ο Οργανισμός Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής αναφέρει σε σχετική δημοσίευσή του ότι: «[…] η Κεντρική Μεσόγειος έχει αναδειχθεί σε πρωταρχική περιοχή ενδιαφέροντος που απαιτεί αυξημένη προσοχή. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στην επιδείνωση του κοινωνικοοικονομικού κλίματος στις χώρες προέλευσης και διέλευσης, η οποία επιδεινώνεται περαιτέρω από τις ανθρωπιστικές κρίσεις και τις πολιτικές αναταραχές σε τμήματα της Μέσης Ανατολής και της Νότιας Ασίας. Εν τω μεταξύ, οι παράτυπες χερσαίες διελεύσεις των συνόρων ενδέχεται να μειωθούν, κυρίως λόγω της διευρυμένης παρουσίας συνοριακών φραγμών και της ενίσχυσης του προσωπικού της συνοριοφυλακής που χρησιμεύουν ως προληπτικά μέτρα» [19].

Πριν την παράθεση των διδαγμάτων και των προκλήσεων που αναδύονται από την ανάλυση κινδύνου του FRONTEX, κρίνεται σκόπιμη η αναφορά σε ένα διαχρονικό χαρακτηριστικό της μετανάστευσης το οποίο οφείλει να έχει κατά νου όποιος ασχολείται με οποιονδήποτε τρόπο με τα εν λόγω ζητήματα. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι η αντικρουόμενη φύση της ανθρωπιστικής διάστασης με την διάσταση της ασφάλειας, το οποίο συνεπάγεται ότι κάθε σχετική (ευρωπαϊκή ή εθνική) απόφαση θα πρέπει αφενός να λαμβάνει υπόψιν της τα ανθρώπινα δικαιώματα και αφετέρου να παρέχει τις απαραίτητες εγγυήσεις για την ασφάλεια των πολιτών, καθώς οι μεταναστευτικές ροές τυγχάνουν αρκετές φορές εκμετάλλευσης από εγκληματικά-τρομοκρατικά δίκτυα για την διεξαγωγή των παράνομων δραστηριοτήτων τους.

Ένα ακόμα σημείο άξιο προσοχής είναι οι διαφορετικές αντιλήψεις και προσεγγίσεις που επικρατούν μεταξύ των κρατών-μελών της ΕΕ (και όχι μόνο) για τη μετανάστευση, οι οποίες «μεταφράζονται» σε διαφορετικές πολιτικές. Ως προς αυτή την παρατήρηση, ο Ύπατος Εκπρόσωπος/Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Josep Borrell, σε πρόσφατη δήλωσή του τόνισε ότι: «Το μεταναστευτικό προκαλεί μεγαλύτερο διαχωρισμό στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Και θα μπορούσε να είναι μια διαλυτική δύναμη για την Ευρωπαϊκή Ένωση […] δεν μπορέσαμε μέχρι σήμερα να συμφωνήσουμε σε μια κοινή μεταναστευτική πολιτική» [20].

Για τον λόγο αυτό μια από τις σημαντικότερες προκλήσεις για την ΕΕ –αλλά και την διεθνή κοινότητα– είναι η ανάγκη συνεργασίας και συντονισμού μεταξύ των κρατών, την σημασία της οποίας ανέδειξε ο Έλληνας Πρωθυπουργός κατά την ομιλία του στην 78η Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, επισημαίνοντας ότι: «[…] είναι κρίσιμο η διεθνής κοινότητα να συνεργαστεί για να προχωρήσει σε μια πολύ πιο εμπεριστατωμένη και συντονισμένη προσέγγιση. Μια προσέγγιση που θα αντιμετωπίζει τα βαθύτερα αίτια της μετανάστευσης, που θα αντιμετωπίζει αποτελεσματικότερα την εμπορία ανθρώπων και την διακίνηση μεταναστών, και θα προωθεί νόμιμες οδούς μετακίνησης. Όσον αφορά τα βαθύτερα αίτια της μετανάστευσης, πρέπει να αντιμετωπίσουμε τις αρνητικές πολιτικές, κοινωνικοοικονομικές και κλιματικές εξελίξεις στην πηγή, στις χώρες προέλευσης αλλά και στις χώρες διέλευσης» [21].

Όπως καταδεικνύουν όλα τα στοιχεία, το φαινόμενο της μετανάστευσης αναμένεται να απασχολήσει την ΕΕ και ιδιαιτέρως της Ελλάδα στο εγγύς μέλλον, καθώς οι υφιστάμενες και αναδυόμενες συγκρούσεις –Ουκρανία, Συρία, Λίβανος, Ναγκόρνο Καραμπάχ (Αρτσάχ), Λιβύη, κ.λπ.– σε συνδυασμό με την κλιματική, υγειονομική, ενεργειακή και οικονομική κρίση, αναμένεται να αποτελέσουν τη νέα «κανονικότητα» εγκαινιάζοντας μια εποχή πολυ-κρίσεων (polycrises) και αει-κρίσεων (permacrises) [22]. Όσον αφορά την κλιματική και οικονομική κρίση και τις περιφερειακές συγκρούσεις, αξίζει να τονιστεί ότι επηρεάζουν άμεσα τη μετανάστευση, καθώς η οικονομική δυσχέρεια και οι συγκρούσεις αποτελούν διαχρονικά αίτια της τελευταίας και η κλιματική κρίση πρόσφατο αίτιο των μεταναστευτικών ροών.

Ειδικά όσον αφορά τον πόλεμο στην Ουκρανία, θα πρέπει να τονιστεί το γεγονός ότι η συνεχιζόμενη διεξαγωγή των στρατιωτικών επιχειρήσεων συμβάλλει στην αύξηση τόσο των μεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη όσο και του διασυνοριακού εγκλήματος. Σημαντικό ρόλο στην αποτροπή και των δύο αυτών κινδύνων διαδραματίζουν τόσο η ανάπτυξη επιπλέον προσωπικού και μέσων σε κρίσιμα σημεία εισόδου, όσο και η τοποθέτηση φυσικών εμποδίων στα χερσαία σύνορα όπως ο φράχτης στον Έβρο [23], η κατασκευή του οποίου συνέβαλε σε μεγάλο βαθμό στην αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης που σημειώθηκε το 2020 στα σύνορά Ελλάδας-Τουρκίας στον Έβρο [24].

Η προαναφερθείσα περίπτωση μάλιστα, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα στρατηγικής χρήσης των μεταναστευτικών ροών εκ μέρους της Τουρκίας, προκειμένου να ασκήσει πίεση στην Ελλάδα και κατ’ επέκταση στην ΕΕ, και να αποκομίσει σημαντικά οφέλη. Δεν θα πρέπει να λησμονάται εξάλλου ότι η Τουρκία έχει κατ’ επανάληψη εργαλειοποιήσει τη μετανάστευση στο παρελθόν, απειλώντας την ΕΕ ότι θα ανοίξει τα σύνορά της στους μετανάστες [25], αλλά και επιδεικνύοντας φωτογραφίες νεκρών παιδιών σε ομιλία του προέδρου της στον ΟΗΕ το 2022, ισχυριζόμενος ότι η Ελλάδα έχει μετατρέψει το Αιγαίο σε νεκροταφείο προσφύγων [26]. Το 2016, μάλιστα, η Τουρκία κατάφερε να συνάψει συμφωνία (Κοινή Δήλωση) με την ΕΕ για την παραμονή των προσφύγων στην επικράτειά της αποκομίζοντας σημαντική χρηματική βοήθεια (Εικόνα 17) [27], ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι η εν λόγω συμφωνία αναμένεται να ανανεωθεί εντός του 2023 [28].

Εικόνα 17: Οι προβλέψεις της Κοινής Δήλωσης ΕΕ-Τουρκίας (18 Μαρτίου 2016). Πηγή: https://ecfr.eu/publication/deals_without_borders_europes_foreign_policy...
-----------------------------------------------------------------

Πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η Ελλάδα –όπως και άλλα κράτη-μέλη της ΕΕ που βρέχονται από τη Μεσόγειο Θάλασσα– έχει κατά καιρούς στοχοποιηθεί για την πολιτική που ασκεί ως προς το μεταναστευτικό, χωρίς ωστόσο να λαμβάνονται υπόψιν οι γεωγραφικές και καιρικές συνθήκες που επικρατούν στην ευρύτερη περιοχή, οι δυνατότητες των μέσων που διαθέτει και άλλες σημαντικές παράμετροι. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα είναι εσφαλμένα δημοσιεύματα του Spiegel του 2022 που έκαναν λόγο για το θάνατο μιας προσφυγοπούλας στον Έβρο και τα οποία αργότερα αποσύρθηκαν [29], ενώ μεγάλη αντίδραση προκάλεσε το πρόσφατο ναυάγιο που σημειώθηκε στην Πύλο στις 14 Ιουνίου 2023 [30]. Ωστόσο, εξαιρετικά σημαντική ευθύνη στον έλεγχο των παράτυπων βαραίνει την Τουρκία, από την οποία –όπως καταδεικνύουν και τα στοιχεία του FRONTEX– διέρχεται ένας εξαιρετικά μεγάλος αριθμός μεταναστών.

Η διαφυγή μεταναστών –η οποία αναφέρεται μέσα στην Ετήσια Ανάλυση Κινδύνου– πριν την εξέταση των αιτήσεών τους για χορήγηση ασύλου καταδεικνύει επίσης την ανάγκη αλλαγής των διαδικασιών για την επιτάχυνση της εξέτασης των αιτήσεων, κυρίως μέσα από την ψηφιοποίησή τους. Καταδεικνύει, όμως, και την ανάγκη καλύτερης περιφρούρησης των σχετικών δομών, εγείροντας παράλληλα ερωτήματα για τον πραγματικό λόγο μετακίνησης αλλά και τις πιθανές επιπτώσεις σε μια σειρά ζητημάτων που αφορούν την εσωτερική ασφάλεια, με έμφαση την προστασία των κρίσιμων δομών ζωτικής σημασίας.

Σημαντικό, επίσης, δίδαγμα αποτελεί η διαρκής προσαρμοστικότητα που επιδεικνύεται από τα διάφορα κυκλώματα που σχετίζονται με τις μεταναστευτικές ροές και το διασυνοριακό έγκλημα, αλλά και η επίδραση της τεχνολογίας στον τρόπο δράσης τους. Επομένως, για την επιτυχή αντιμετώπισή τους οι ευρωπαϊκές και εθνικές Αρχές θα πρέπει να επιδείξουν ανάλογη προσαρμοστικότητα και να προχωρήσουν στην προμήθεια νέων μέσων και συστημάτων για τον εντοπισμό τους και την χρήση τους σε στρατηγικά σημεία.

Στα Δυτικά Βαλκάνια, η πληθώρα περιστατικών διασυνοριακού εγκλήματος και η μεγάλη αύξηση των μεταναστευτικών ροών που σημειώθηκε στον αντίστοιχο διάδρομο θα πρέπει να εκληφθούν ως μια ένδειξη της ασταθούς εσωτερικής κατάστασης που επικρατεί σε αυτά και της αδυναμίας άσκησης αποτελεσματικού ελέγχου από τις εθνικές Αρχές. Υπό το πρίσμα αυτό δεν θα πρέπει να αναμένεται η ένταξή των εν λόγω κρατών στην ΕΕ σε σύντομο χρονικό διάστημα –παρά την όποια πρόοδο έχει σημειωθεί στην εν λόγω διαδικασία– [31] καθώς τα κριτήρια προσχώρησης είναι συγκεκριμένα και συνδέονται άμεσα με την γενικότερη λειτουργία των υποψήφιων κρατών. Επιπλέον, η Ελλάδα θα πρέπει να εντείνει τους ελέγχους στα σύνορα με τα εν λόγω κράτη για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των μεταναστευτικών ροών και του διασυνοριακού εγκλήματος που προέρχεται από την εν λόγω περιοχή.

Τέλος, η αύξηση των μεταναστευτικών ροών, των περιστατικών διασυνοριακού εγκλήματος και των υπόλοιπων εν δυνάμει κρίσεων, καταδεικνύει την ανάγκη ανάπτυξης ανθεκτικότητας (resilience) από την Ελλάδα, μιας ικανότητας στην οποία εστιάζουν όλο και περισσότερα κράτη αλλά και διεθνείς οργανισμοί [32], προκειμένου «[…] όχι μόνο να αντέχει και να αντιμετωπίζει τις προκλήσεις, αλλά και να υφίσταται μεταβολές, με βιώσιμο, δίκαιο, και δημοκρατικό τρόπο» [33], και της συλλογής και διαμοιρασμού έγκαιρων και έγκυρων πληροφοριών για την δημιουργία μιας πληροφοριακής βάσης από την οποία θα αντλούνται χρήσιμα συμπεράσματα. Για να καταστεί ωστόσο αυτό δυνατό, θα πρέπει να αντληθούν σημαντικά κονδύλια για την εκπαίδευση του προσωπικού και τον εκσυγχρονισμό των μέσων και συστημάτων.

Ολοκληρώνοντας, αξίζει να επισημανθεί η αλληλένδετη σχέση που υπάρχει μεταξύ ασφάλειας και ανάπτυξης, η οποία αντικατοπτρίζεται στην ακόλουθη φράση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ): «Η ασφάλεια είναι θεμελιώδης για τη διαβίωση των ανθρώπων, τη μείωση της φτώχειας και την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας. Σχετίζεται με την προσωπική και κρατική ασφάλεια, την πρόσβαση σε κοινωνικές υπηρεσίες και τις πολιτικές διαδικασίες. Αποτελεί βασική κυβερνητική ευθύνη, απαραίτητη για την οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και ζωτικής σημασίας για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων» [34].

ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ:
[1]Πικραμένος Κώστας & Κουκάκης Γεώργιος, «Εθνική Ασφάλεια: Μύθοι και Πραγματικότητα», Εκδόσεις Ινφογνώμων, Απρίλιος 2023. https://infognomon.gr/shop/nees-kyklofories/ethniki-asfaleia/
[2]Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «ΚΑΝΟΝΙΣΜΌΣ (ΕΚ) αριθ. 2007/2004 ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΊΟΥ της 26ης Οκτωβρίου 2004 σχετικά με τη σύσταση ευρωπαϊκού οργανισμού για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EE L 349)». 26 Οκτωβρίου 2004. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32004R2007 (22/09/2023).
[3]Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (ΕΕ) 2016/1624 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 14ης Σεπτεμβρίου 2016 για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή και για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2016/399 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 863/2007 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου και του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 2007/2004 του Συμβουλίου και της απόφασης 2005/267/ΕΚ του Συμβουλίου (EE L 251)». 16 Σεπτεμβρίου 2016. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=OJ:L:2016:251:FULL (22/09/2023).
[4]Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «ΚΑΝΟΝΙΣΜΟΣ (EE) 2019/1896 ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ της 13ης Νοεμβρίου 2019 για την Ευρωπαϊκή Συνοριοφυλακή και Ακτοφυλακή και για την κατάργηση των κανονισμών (ΕΕ) αριθ. 1052/2013 και (ΕΕ) 2016/1624 (EE L 295)». 14 Νοεμβρίου 2016. https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/PDF/?uri=CELEX:32019R1896 (22/09/2023).
[5]EUR-Lex. . «Συμφωνία και Σύμβαση Σένγκεν». χ.η. https://eur-lex.europa.eu/EL/legal-content/glossary/schengen-agreement-a.... (22/09/2023).
[6]FRONTEX. “Who we are (Tasks & Mission)”. n.d. https://frontex.europa.eu/about-frontex/who-we-are/tasks-mission/ (22/09/2023).
[7]FRONTEX. “Who we are (Structure)”. n.d. https://frontex.europa.eu/about-frontex/who-we-are/structure/ (22/09/2023).
[8]FRONTEX. “ETIAS”. n.d. https://frontex.europa.eu/what-we-do/etias/about-etias/ (22/09/2023).
[9]Για περισσότερες λεπτομέρειες βλ. Κουκάκης Γεώργιος. «FRONTEX: Η αναβάθμιση του “αφανή” Ευρωπαϊκού Οργανισμού Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής». 13 Φεβρουαρίου 2022. Ελληνικό Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών. https://elisme.gr/frontex-13-02-2022/ (22/09/2023).
[10]FRONTEX. “Risk analysis”. n.d. https://frontex.europa.eu/what-we-do/monitoring-and-risk-analysis/risk-a... (22/09/2023).
[11]FRONTEX. «Κοινό Μοντέλο Ολοκληρωμένης Ανάλυσης Κινδύνου (Συνοπτικός Οδηγός)». 2013. https://frontex.europa.eu/assets/CIRAM/el_CIRAM_brochure_2013.pdf (22/09/2023).
[12]Οπ.π..
[13]FRONTEX. “Publications (ARA 2010)” 01 March 2010. https://frontex.europa.eu/publications/ara-2010-J2K0St (22/09/2023)
[14]FRONTEX. “Publications”. n.d. https://frontex.europa.eu/publications/?pq=&year=&category=riskanalysis (22/09/2023).
[15]FRONTEX. “Frontex Risk Analysis 2023/2024 discusses challenges at EU external borders”. 04 Σεπτεμβρίου 2023. https://frontex.europa.eu/media-centre/news/news-release/frontex-risk-an... (22/09/2023).
[16]United Nations High Commissioner for Refugees. “WHY ‘UNDOCUMENTED’ OR ‘IRREGULAR’?”. n.d. https://www.unhcr.org/cy/wp-content/uploads/sites/41/2018/09/Terminology... (22/09/2023).
[17]European Commission. “irregular migrant”. n.d. https://home-affairs.ec.europa.eu/networks/european-migration-network-em.... (22/09/2023).
[18]Ως δευτερεύουσες μετακινήσεις ορίζονται τα ταξίδια που πραγματοποιούνται από υπηκόους τρίτων χωρών από ένα κράτος της ΕΕ ή κράτος που υπάγεται στη Σύμβαση Σένγκεν σε ένα άλλο αντίστοιχο, χωρίς την πρότερη συναίνεση των εθνικών αρχών με ή χωρίς συνδρομή. Περιλαμβάνει τη μετακίνηση χωρίς visa εισόδου, με απουσία ή ανεπάρκεια εγγράφων τα οποία συνήθως απαιτούνται για ταξιδιωτικούς λόγους, με πλαστά έγγραφα και άτομα που υπερβαίνουν το χρονικό διάστημα παραμονής.
[19]FRONTEX. “Frontex Risk Analysis 2023/2024 discusses challenges at EU external borders”. 04 Σεπτεμβρίου 2023. https://frontex.europa.eu/media-centre/news/news-release/frontex-risk-an... (22/09/2023).
[20]Wintour Patrick. «Migration could be ‘dissolving force for EU’, says bloc’s top diplomat». The Guardian. 22 September 2023. https://www.theguardian.com/world/2023/sep/22/migration-eu-diplomat-jose.... (24/09/2023).
[21]Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. «Απόσπασμα για τη μετανάστευση από την ομιλία του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη στην 78η Σύνοδο της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ». 22 Σεπτεμβρίου 2023. https://migration.gov.gr/omilia-toy-prothypoyrgoy-kyriakoy-mitsotaki-sti... (24/09/2023).
[22]Κουκάκης Γεώργιος. «Η Έκθεση Strategic Foresight της ΕΕ για το 2023: Το όραμα της ΕΕ για στρατηγική αυτονομία μέχρι το 2050, οι μελλοντικές προκλήσεις, οι προτεινόμενοι τομείς δράσης, και οι προοπτικές για την Ελλάδα». 21 Ιουλίου 2023. Foreign Affairs The Hellenic Edition. https://www.foreignaffairs.gr/articles/74240/georgios-koykakis/i-ekthesi... (24/09/2023).
[23]Κουκάκης Γεώργιος «Ο φράχτης στον Έβρο, το νέο ΚΥ.Σ.Ε.Α. και η Εθνική Ασφάλεια». Infognomon Politics. 11 Σεπτεμβρίου 2022. https://infognomonpolitics.gr/2022/09/o-frachtis-ston-evro-to-neo-ky-s-e... (24/09/2023).
[24]Τζίμας Σταύρος. «Κρατήσαμε στον Έβρο δίνοντας μάχες σώμα με σώμα: Μιλούν οι πρωταγωνιστές ένα χρόνο μετά». Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. 01 Μαρτίου 2021. https://www.kathimerini.gr/society/561279385/kratisame-ston-evro-dinonta... (24/09/2023).
[25]Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. «Ερντογάν προς Ε.Ε.: Θα ανοίξουμε τα σύνορα για τους πρόσφυγες αν δεν υποστηριχθεί η “ζώνη ασφαλείας”». 26 Οκτωβρίου 2019. https://www.kathimerini.gr/world/1048998/erntogan-pros-e-e-tha-anoixoyme... (24/09/2023).
[26]In.gr. «Ερντογάν στον ΟΗΕ: Παρουσιάζει την Ελλάδα ως “κράτος – δολοφόνο” και ανοίγει την ατζέντα των τουρκικών διεκδικήσεων». 20 Σεπτεμβρίου 2023. https://www.in.gr/2022/09/20/politics/diplomatia/erntogan-ston-oie-parou... και In.gr. «Οικονόμου: “Fake news και χυδαία προπαγάνδα” η ομιλία Ερντογάν στον ΟΗΕ». 20 Σεπτεμβρίου 2023. https://www.in.gr/2022/09/21/politics/kyvernisi/oikonomou-fake-news-kai-... (24/09/2023).
[27]European Council. “EU-Turkey statement, 18 March 2016”. 18 March 2016. https://www.consilium.europa.eu/en/press/press-releases/2016/03/18/eu-tu... (24/09/2016).
[28]Γκόγκας Αλέξανδρος. «Μεταναστευτικό: Αναθεωρείται και επεκτείνεται η κοινή δήλωση ΕΕ - Τουρκίας με πρωτοβουλία της Ελλάδας».23 Σεπτεμβρίου 2023. https://www.protothema.gr/politics/article/1415962/metanasteutiko-anathe... (24/09/2023).
[29]Deutsche Welle. «Υπήρξε ή όχι το νεκρό κορίτσι στον Έβρο;». 01 Δεκεμβρίου 2022. https://www.dw.com/el/%CF%85%CF%80%CE%AE%CF%81%CE%BE%CE%B5-%CE%AE-%CF%8C... (24/09/2023).
[30]Huffpost Greece. «Ναυάγιο στην Πύλο: Το χρονικό της τραγωδίας και οι αντικρουόμενες εκδοχές». 17 Ιουνίου 2023. https://www.huffingtonpost.gr/entry/naeayio-sten-pelo-to-chroniko-tes-tr... (22/09/2023).
[31]Κουκάκης Γεώργιος. «Δυτικά Βαλκάνια: Ένα βήμα πιο κοντά στην Ευρώπη». Κέντρο Διεθνών Στρατηγικών Μελετών. 21 Ιουλίου 2022. https://kedisa.gr/dytika-valkania-ena-vima-pio-konta-stin-evropi/ (24/09/2023).
[32]Koukakis, G. (2023). Resilience: Highlighting its Importance for Security and Development through References to (National) Security Strategic Documents of International Actors. HAPSc Policy Briefs Series, 4(1), 77–87. https://doi.org/10.12681/hapscpbs.35186 (24/09/2023)
[33]European Commission. “Resilience”. n.d. https://joint-research-centre.ec.europa.eu/scientific-activities-z/resil... (Accessed: 14/05/2023).
[34]Organisation for Economic Co-operation and Development. “Security and Development”. n.d. https://www.oecd.org/countries/burundi/securityanddevelopment.htm (24/09/2023).

Copyright © 2023 by the Council on Foreign Relations, Inc.
All rights reserved.